Yararlı ve Zararlı Cemiyetler Nelerdir? Özellikleri ve Faaliyetleri

Cemiyet, ortak bir amacı gerçekleştirmeye çalışan topluluktur. Kurtuluş Savaşı sırasında Milli varlığa yararlı ve zararlı cemiyetler kurulmuştur.

Kurtuluş Savaşı sırasında birçok cemiyet kurulmuştur. Bu cemiyetlerin hepsi Milli Mücadele için yararlı olmamıştır. Hatta bir çoğu zararlı cemiyetlerdir. Ancak Milli Mücadele yanlısı ve bu mücadeleyi destekleyen yararlı cemiyetlerin sayısı da az değildir. Bu yazımızda yaralı ve zararlı cemiyetler konusunu inceledik.

Milli Mücadele Döneminde Kurulan Cemiyetler

Bu yazımıza öncelikle cemiyet nedir? sorusunu yanıtlayarak başlayalım. Cemiyet, belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek için kurulan topluluk demektir. Cemiyetler yıllar boyu farklı amaçlar uğruna kurulmuş ve kurulmayı sürdürmektedir. Türkiye tarihinde cemiyetlere bakacak olursak Kurtuluş Savaşı sırasına oldukça fazla yararlı ve zararlı farklı farklı cemiyetler kurulduğunu görebiliriz.

Milli faydalarına göre cemiyetler ikiye ayrılmıştır yararlı cemiyetlere, yararlı (milli) cemiyetler ve diğerlerine ise zararlı cemiyetler olarak isimlendirilmiştir. Yararlı cemiyetler İtilaf Devletleri’nin işgallerine karşı direnmek için kurulmuşken, zararlı cemiyetler genellikle azınlıklar tarafından kurulmuşlardır.

Yararlı Cemiyetler Nelerdir?

Kurtuluş Savaşı sırasında kurulan yararlı cemiyetlerin ortak noktaları vardır. Tüm yararlı cemiyetler düşman işgalini önlemek, Türk milletinin bağımsızlığını ve hürriyetini sağlamak amacıyla bölgesel olarak kurulmuşlardır. Basın ve yayın yoluyla halkı bilgilendirmiş aynı zamanda ülkenin müdafaası için silahlı mücadeleyi kabul etmişlerdir. Bu nedenlerden ötürü kendi bulundukları yörelerde çeşitli kongreler ve mitingler düzenlemişlerdir. Ortaya çıkışlarındaki temel sebep ise Türk Milliyetçiliğidir.

Okuma Önerisi: Yararlı cemiyetler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz Milli Cemiyetler Hangileridir? Özellikleri ve Faaliyetleri başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

• İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
• Tarakya – Paşaeli Heyet-i Osmaniyesi
• İstihlası Vatan Cemiyeti
• İlhakı Red Heyet-i Milliyesi (Müdafaa-i Vatan Heyeti)
• Hareket-i Milliye-Redd-i İlhak ve Redd-i İşgal Heyetleri
• Aydın Heyet-i Milliyesi
• Denizli Redd-i İlhak Heyet-i Milliyesi
• Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
• Kilikyalılar Cemiyeti
• Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• Kars Milli İslam Şürası
• Karakol Cemiyeti
• Müsellah MM grubu
• MM grubu (Müdafaa-i Milliye)
• İstanbul Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• Milli Kongre
• Milli Ahrar Fırkası
• Milli Türk Fırkası
• Anadolulular Cemiyeti
• İstihlas-ı Milli Kadınlar Cemiyeti
• Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti

Trakya Paşaeli Cemiyeti

2 Aralık 1918 tarihinde Edirne’de kurulan bu cemiyetin temel amacı, Trakya bölgesini Yunanlıların işgalinden kurtarmaktı. Merkezini Edirne olarak belirlemiştir. Aynı zamanda hem azınlıklara karşı hem de çıkan isyanlara ve karışıklıklara karşı Türk halkının haklarını korumayı temenni etmiştir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu yıkıldığı takdirde “Trakya Cumhuriyeti”ni kurmayı hedeflediklerini de duyurmuşlardır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti

İzmir’in işgal edilmesinden önce İzmir’in Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince Yunanistan’a verileceğini duymuş ve 2 Aralık 1918’de aydın kişiler tarafından İzmir’de kurulmuştur. Amaçları İzmir civarında ve İzmir’de yaşayan halkın çoğunluğunun Rum olmadığını, Rumların azınlık olarak yaşadıklarını ve çoğunluğun Türk olduğunu dünya kamuoyuna anlatmaktı. Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’nin düzenlenmesinde önemli rol oynamışlarıdır. Ek olarak Redd-i İlhak Cemiyeti, 14 Mayıs’ta İzmir’de düzenlediği bir mitingde istilaya karşı silahlı direniş kararı almıştır.

Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-i Milliye Cemiyeti

Cemiyet merkez olarak Trabzon’dadır. Bu cemiyetin amacı Doğu Karadeniz çevresinde faaliyet gösteren ve Pontus-Rum davasını güden Rumlara karşı bir direniş olarak kurulmuş aynı zamanda Mustafa Kemal’e destek çıkmış, Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi için temsilcilerini yollamıştır.

Kilikyalılar Cemiyeti

Cemiyet merkez olarak İstanbul’dadır. İstanbul’da ilk olarak faaliyete geçen bu cemiyetin asıl amacı Mondros Ateşkes Antlaşması ardından Adana ve çevresinin Fransızlar tarafından işgal edileceğini anladıktan sonra Çukurova’da Fransız-Ermeni işgalci birliklere karşı silahlı mücadele başlatmaktır. Cemiyetin üyeleri Adana ve çevresine gidip Adana’nın işgalici güçlerden kurtulması için önemli rol oynamışlardır.

Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Cemiyetin merkezi İstanbul’da bulunmaktadır ve Erzurum ile Elazığ’da şubeler açmıştır. Amacı Doğu Anadolu’da Mondros Ateşkes Antlaşması ile kurulması söz konusu olan Ermenistan’a karşı direniş oluşturmaktadır. Ek olarak Erzurum Kongresi’nin toplanmasında etkili rol oynamıştır.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Sivas Kongresi’nde alınan kararlar ile bütün milli cemiyetlerin birleşmesi ile kurulmuştur. Bu cemiyetin amacı da diğer yararlı cemiyetlere benzer şekilde milli iradeyi ve bağımsızlığı koruyup sürdürmektir.

Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri

• Kurulmuş oldukları bölgeleri savunmak temel amaçlarıdır.
• Türk halkının haklarını savunmak ve bağımsızlığı sürdürmek istemişlerdir.
• Yayın kanalı ile başlayan mücadeleleri, silah yolu ile devam etmiştir.
• Türk halkını bir araya getirmek için kongreler düzenlemişlerdir.
• Milliyetçilik temellidirler ve Milli Mücadele kavramının temelini atmışlardır.

Zararlı Cemiyetler Nelerdir?

Kurtuluş Savaşı sırasında kurulan zararlı cemiyetlere gelecek olursak onlarında ortak noktaları bulunmaktadır. Bütün zararlı cemiyetler temel sebep olarak Anadolu’nun işgalini kolaylaştırmayı amaçlamıştır. Bu sonucu elde etmek için işgalci devletlerle iş birliği yaparak onlardan yardım almışlardır. Bazıları bu işgalden sonra parçalanan topraklardan pay çıkarıp bağımsız devletler kurmayı amaçlamıştırlar. Aynı zamanda Wilson İlkeleri gereğince yapılacak olan olası bir taksimattan daha çok pay almak amacıyla dışarıdan Türkiye’ye göçmen getirmeye çalışmış ve Türk milli birliğini bozmaya çalışmışlardır.

Okuma Önerisi: Zararlı cemiyetler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz Zararlı Cemiyetler Nelerdir? Ortak Özellikleri ve Amaçları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Okuma Önerisi: Azınlıkların kurduğu cemiyetler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler Nelerdir? Ortak Özellikleri ve Amaçları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

• İngiliz Muhipler Cemiyeti
• Wilson Prensipleri Cemiyeti
• Kürdistan Teali Cemiyeti
• Teali-i İslam Cemiyeti (Eski Cemiyet-i Müderrisin)
• Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
• Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
• Hürriyet ve İtilaf Fırkası
• Nigehban Cemiyet-i Askeriyesi
• Osmanlı İla-yi Vatan Cemiyeti
• Tarik-i Salah Cemiyeti (Tarikat-ı Salahiye)
• Osmanlı Mesai Fırkası
• Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti
• Türkiye Sosyalist Fırkası
• Vahdet-i Milliye Heyeti
• Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Partisi
• Türk Teali Cemiyeti
• Müsalemet İttifakı
• Amele Fırkası
• Lazistan Selamet-i Milliye Cemiyeti
• Trakya Cemiyeti İttihad-ı Milli
• Mavri Mira
• Yunan Kızılhaç Cemiyeti
• Resmi Göçmenler Komisyonu
• Pontus Rum Cemiyeti
• Etnik-i Eterya Cemiyeti
• Kordos
• Taşnaksütyan
• Hınçak
• Makabi
• Alyans – İsrailit Cemiyeti

Mavri-Mira Cemiyeti

Bu cemiyetin merkezi İstanbul’dur ve İstanbuldaki Rumlar tarafından kurulmuştur. Amacı Yunanları Anadolu’ya yerleştirmek propagandalar yapmak ve Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurmaktır.

Etnik-i Eterya Cemiyeti

Kurulan ilk zararlı cemiyettir. Yunan isyanları ile birlikte kurulan bu cemiyet daha sonrasında kurulan diğer cemiyetlere yardım ederek Türkiye’yi parçalamaya çalışmışlardır. İlk kurulduklarında Yunanistan’ı bağımsız olmasını desteklemiş ve bunun için çalışmışlardır.

Pontus Rum Cemiyeti

Üyeleri Giresun, Trabzon, Kuzeydoğu Anadolu ve Samsun boyunca yayılmıştır merkezleri Trabzondur. Amaçları Batum’dan İnebolu’ya kadar uzanan sahilde Pontus-Rum Devleti’ni yeniden kurmaktır.

Ermeni Gizli Cemiyeti (Hınçak ve Taşnak Cemiyeti)

Başta Rumlarla işbirliği yapmışlardır ve merkezleri İstanbul’dadır. Amacı Mondros Ateşkes Antlaşması ve Sevr Barış Antlaşması‘nda kurulması planlanan Ermeni devletinin kurulmasını sağlamaktır. Wilson İlkeleri’nden yararlanır ve Doğu Anadolu ile Çukurova bölgesini kapsayan bir devlet kurmayı hedeflerlerdi.

Makabi ve Alyans – İsrailit Cemiyeti

İstanbul’daki Makabi ve bu cemiyeti destekleyen Alyans-İsrailit Teşkilatı tarafından kurulmuştur. Bu cemiyet Yahudiler tarafından kurulmuştur. Temel amacı azınlıktaki Yahudilerin ticari haklarını savunmak ve korumaktır.

Kürt Teali Cemiyeti

Bu cemiyetin öncelikli amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bağımsız bir Kürt devleti kurmaktı. Cemiyetin açıldığı il İstanbul’du. Bu cemiyetin diğer ülkelerle, özellikle İngiltere ile işbirliği içinde olduğu bilinmekteydi. 30 Aralık 1918 tarihinde kurulan cemiyet, 1921 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kapatılmıştır.

Hürriyet ve İtilâf Fırkası

21 Kasım 1911 tarihinde kurulan Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İttihat ve Terakki’ye karşı kurulmuş önemli muhalefetlerden biridir. Bu cemiyet, 1913 yılında İttihat ve Terakki yönetimi ele geçirince, Bab-ı Ali baskını ile kapanmıştır. Daha sonra 1919 yılında tekrar kurulmuştur. Bu cemiyetin üyeleri ve kurucuları halifeliğin savunucusu olan insanlardır. Milli mücadele hareketine tamamen karşı olan bu cemiyet, tüm bu direnişin hayali olduğunu ve gerçekleşmeyeceğini savunmuştur. Merkezi İstanbul olan bu cemiyetin en yaygın olduğu il Konya’ydı.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti

İngiliz Muhipleri Cemiyeti, temel prensip olarak İngiliz mandasının gerekliliğini savunmuş olan bir cemiyettir. Damat Ferit Paşa ve Sait Molla da bu cemiyetin bünyesinde bulunmuş isimlerdir. Savundukları mandalık düşüncesinden ötürü Türk milli varlığına düşman görülmektedirler. Bu cemiyet de İngiltere’den maddi ve manevi destek görmekteydi. Milli Mücadele döneminde yapılan direniş çalışmalarına tamamiyle karşı çıkmışlardır. Ayrıca Anadolu’da isyanlar ve karışıklıklar çıkartmışlardır.

Zararlı Cemiyetlerin Özellikleri

• Çoğu zararlı cemiyet bağımsız devlet kurmayı amaçlamıştır.
• İtilaf devletleri her zaman bu cemiyetler maddi ve manevi destek sağlamıştır.
• Yer aldıkları bölgelerde işgallere zemin hazırlamışlardır.
• İsyanlara ön ayak olmuşlardır.
• Milli mücadeleye karşı koymuşlardır.