Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşler

Bu yazımızda Paul Wittek, Fuad Köprülü, Halil İnalcık ve Herbert Adams Gibbons gibi araştırmacıların Osmanlı Devleti’nin kuruluşuyla ilgili görüşleri nelerdir? sorusunu yanıtladık. Ayrıca bu görüşleri karşılaştırarak açıkladık.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşler

Osmanlı Devleti’nin kuruluşuyla ilgili çok bilgi bulunmamaktadır. Bununla ilgili yazılan kaynaklar Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan yüzyıllarca sonra yazılmıştır, bu yüzden de Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerini tam olarak analiz edebilmek bir bakımdan imkansızdır. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu günümüzde de bir tartışma konusudur ve çeşitli görüşler öne çıkmaktadır. İbn-i Batuta, İbni-i Said vb. kişilerin yazıları Osmanlı Devleti’nin kuruluşuyla ilgili kaynaklardan birkaçıdır fakat hepsi yetersiz kalmıştır.

En erken kaynaklardan biri “Yakşi Fakih Menakıbnamesi”dir fakat bu esere günümüzde ulaşımımız yoktur, fakat varlığının bilgisi vardır. Günümüze kadar gelen en eski kaynağımız ise Aşıkpaşazade Tarihi ve İskendername’dir. Bu belirsizlik nedeniyle bir sürü görüş ortaya koyulmuştur. Bu görüşlerin bazıları birbirlerine fazlasıyla yakın, bazıları ise fazlasıyla enteresan denilebilecek şekilde özgünlerdir. Bu yazıda öne çıkan ve yaygın olan düşünceler ve o düşüncelerin sahipleriyle ilgili konuşacağız.

Osmanlı’nın kuruluşuyla ilgili çeşitli görüşler görebiliriz, fakat aşağıdaki araştırmalar şunun kanıtı; ne yazık ki insanlar görmek istedikleri şeyleri görmeye çalışıyorlar. Herbert Adam Gibbons’ın düşüncelerinin sürekli çürütülmeye çalışılması, ona ırkçı damgası basılması ve Türk araştırmacıların bile ona yüz çevirmesi sansürlemenin bir türüdür. Bu kadar az bilgimiz olan bir konuyla ilgili olabildiğince fazla düşünce biriktirmek yerine bizim işimize gelen hikaye ile anlatıyoruz olayları.

Paul Wittek ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşleri

Paul Wittek (Vitek) 1894 yılında Ocağın 11’inde dünyaya gelmiştir. Doğum yeri Baden, Avusturalya’dır. Viyana Üniversitesi’nde başladığı lisans eğitimini 1. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle yarıda bırakmak zorunda kalmış, fakat savaş sona erdikten sonra eğitimini tamamlamıştır. Savaş esnasında Avurturya-Macaristan’ın Osmanlı’ya gönderdiği takviye ekibinin bir parçası olmuştur. Sonrasında Osmanlı tarihi ile ilgili çalışmalar yapmaya başladı. Çalışmaları için İstanbul’da yaşamış ve orada önemli olaylara da şahit olmuştur. Çalışmalarını daha önce bahsettiğimiz gibi az olan kaynaklardan yola çıkarak yapmıştır ve olabildiğince titizce çalışmaya önem vermiştir. Görüşlerini yayınladığı makaleler üzerinden belirtmiştir.

Paul Wittek’in Görüşleri

• 1937’de öne sürdüğü “Gaza Tezi”ne göre gaza, Osmanlı’nın yükselişinin asıl nedenidir.
• Devlet maddi gelir elde etmek ve dini yaymak amaçlamıştır.
• Osmanlı’nın diğer beylikler arasından sıyrılıp kocaman bir güç haline gelmesini sorgulamıştır.
• Gazilik kavramının ve insanların gururla taşıdığı benzer kavramların öne çıkarılması farklı beyliklerden benzer mantaliteye sahip olan kişileri çekmiş ve Osmanlı’nın genişlemesine yardım etmiştir.

Fuad Köprülü ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşleri

Aralığın 4’ü 1980 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Hukuk eğitimi almaya başlamış fakat bunu tarih ve edebiyata ilgisi nedeniyle yarım bırakmış ve Fecr-i Ati topluluğuna katılmıştır. Edebiyata çeşitli katkılarda bulunmuştur, fakat bunun konumuzla ilgili olmaması nedeniyle detaya girilmeyecektir.

Fuad Köprülü’nün Görüşleri

• Wittek’in tezini yetersiz bulmuştur.
• Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda sadece maddi arayışlar ve belirli unvanların yer almadığını ve bu devletin kuruluşunun açıklaması bu kadar basit değildir.
• Hepsini birden ele alamayacağımız kadar etkenin de göz önünde bulundurulması gerektiğini savunmuştur.
• Osmanlı’nın gelişimini sağladığını düşündüğü etkenlerin birkaçı şunlardır;

• • Gaza ruhuyla Bizans seferleri yapılması
  • Selçuklu’nun yavaş yavaş yıkılması ve sonuç olarak da Anadolu’da siyasi bir boşluğun var olması
  • Türklerin milliyetçiliği
  • Dönemin hükümdarlarının becerikli olması vb.

• Ele alabileceğimiz bir sürü unsurlar olduğu için ve Fuad Köprülü’nün kendisinin de bunların hepsini göz önünde bulundurmaya uğraşmadığından burada kalmayı tercih ederiz.
• Sonuç olarak Wittek’in göz önünde bulundurması gereken çok fazla şey olduğunu söylemiş ve bu şeylerin hepsinin ne olduğunu açıklamaya uğraşmamıştır.
• Günümüzdeki tarihi kanıtlar Mehmet Fuad Köprülü’nün tezlerinden bazılarını komple çürütmektedir.

Halil İnancık ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşleri

Yakın zamanda vefat etmiş olan Halil İnancık, 1916 yılında 26 Mayıs veya 7 Eylülde doğmuştur. Eğer Google’a ismini yazacak olursanız doğum tarihinin 26 Mayıs 1916, İstanbul olduğunu göreceksiniz fakat “Doğum” başlığı altında 7 Eylül 1916, Osmanlı Devleti, İstanbul yazmaktadır. Bunun Takvim değişikliği nedeniyle olduğu ortadadır. Halil İnancık’a geri dönmek gerekirse, Chicago Üniversitesinde öğretim görevliliği yapmıştır. Harvard dahil, çeşitli Amerikan üniversitelerinde eğitim vermiş ve seminerler düzenlemiştir. Organ yetmezliği nedeniyle aramızdan ayrılmıştır. Cumhurbaşkanlığı kendisi için özel bir kabir yaptırmıştır.

Halil İnancık’ın Görüşleri

• Wittek’in görüşlerini yetersiz bulmuş ve tek boyutlu düşüncelerden yola çıkıldığından bahsetmiş fakat onların doğruluğunu kabul etmiştir.
• İnancık’a göre Osmanlı dönemin şartlarını kendi çıkarına kullanmayı başarabilmiş ve bu nedenle hızlı bir şekilde yayılmayı başarmıştır.
• Moğol yönetimini reddeden Türkler’in Osmanlı’nın gelişmesinin hızlanmasında bir etken olduğunu öne sürmüştür.

Herbert Adam Gibbons ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuyla İlgili Görüşleri

1880 yılında 8 Nisanda doğan ve erken yaşta aramızdan ayrılan Herbert Adam Gibbons Osmanlı’nın kuruluşuyla ilgili olan tezleriyle bilinen bir gazetecidir.

Herbert Adam Gibbons’ın Görüşleri

• Osmanlı’nın ilk dönemlerinde doğal olarak açıklanamayacak bir şekilde nüfusunun arttığını söylemiştir.
• Nüfus artışını Yunanlarla karışmamız ile bağdaştırmıştır.
• İslamın yayılışı ile de nüfus artışını bağdaştırmıştır.
• Çalışmalarının ve düşüncelerinin ırkçı olduğu söylentileri vardır. 10. sınıf tarih ders kitabı Herbert Adam Gibbons ile ilgili, öne çıkan tezlerin çoğunun sahibi olmasına rağmen, herhangi bir bilgi içermemektedir.
• Rumların ve Müslümanların bir araya gelerek Bizans’ın yönetim biçinin tıpatıp aynısını uygulayıp Osmanlı’yı üste çıkardığını iddia etmiştir.