Esperanto Dili Nedir? Esperanto Alfabesi ve Özellikleri
Esperanto nedir? Lingvo Internacia olarak da bilinen Esperanto, Ludwik Lejzer Zamenhof tarafından 1887’de oluşturulan yapay bir dildir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Esperanto Nedir?
Esperanto dilini, Ludwik Zamenhof yaratmıştır. Kendisi Bialystok şehrinde doğup büyümüştür. Bialystok şehri, Polonya’nın kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Bu şehirde birçok milliyetten insan bir araya geldiği için birçok dilin varlığı gözleniyordu. Ayrıca birçok dilin varlığının yanı sıra da sosyal farklılıklar, sınıflar ve dinsel farklılıklar da mevcuttu. Dilbilimci ve aynı zamanda da göz doktoru olan Ludwik Zamenhof bu durum karşısında bütün yaşayan insanların eşit olarak görülüp anlaşabileceği bir dil geliştirmeyi düşünmüştür. Ardından hemen çalışmalarına başlamıştır. Genç bir delikanlı olmasına rağmen bu durumu çözmek amacıyla yaptığı araştırmalar doğruluğunda Esperanto adı verilen dilin ilk versiyonunu ortaya çıkarmıştır.
Esperanto Dili Nasıl Ortaya Çıktı?
İlk sürümü 1878 yılında ortaya çıkan Esperanto ile Zamenhof on dokuzuncu doğum gününü arkadaşlarının eşliğinde bu yeni dilde çeşitli şarkılar ile eşlik ederek kutlamıştır. Birçok değişiklik ve detaylandırma ile yaklaşık dokuz yıl sonra bu yeni Esperanto dilinde olan ilk kitap yayınlamıştır. İsmi “Unua Libro” olan bu kitap; Rusça, Almanca, Fransızca, Lehçe, İngilizce ve Rusça olarak toplam beş dile de uygun olarak yayınlanmıştır. Bu olaydan iki yıl sonra Nürnberg, Almanya’da ilk Esperanto grubu oluşmuştur. Bunun yanı sıra Esperanto gazetesi de yayınlanmaya başlamıştır. 1905 yılında ilk büyük çaplı Esperanto Kongresi bir araya geldi. Bu kongreye birçok ülkeden birçok insan katılım gösterdi. Bu kongrenin bir araya gelmesi de zamanla Esperanto’yu konuşan kişi sayısının artması ve beraberinde birçok ülkeye yayılmasının başlıca göstergelerinden biridir. Bu kongreden iki yıl sonra 1908 yılında Esperanto Birliği yani “Esperanto hareketinin dünya organizasyonu” kurulmuştur. (UEA – Universala Esperanto-Asocio)
Esperanto dili sürekli olarak çeşitli hükümetlerin baskı ve engelleriyle karşılaşmışlardır. Buna örnek olarak Sovyetler Birliği Stalin zamanı, otuzlu yıllardaki savaş ile mücadele eden Japonya ve Hitler Almanya’sı verilebilir. Bu engellerin hepsini atlatarak bu zamana kadar gelen Esperanto halkı ülkelere karşı başarılı bir şekilde yayılma başarılarını sergilemişlerdir. Esperanto’nun tarihinde de değinildiği gibi Esperanto dili farklı anadil ve dine sahip olan insanların arasında eşitliği savunan ve adil bir iletişimi sağlamak için uğraşan bir dildir. Kolay ve aynı zamanda zengin olması da bu durumu desteklemektedir. İnsanlar Esperanto dilini genellikle başka dillere veya anadillerine ek olarak kullanmaktadırlar. Bu şekilde de Esperanto’nun çeşitli değişik dil grupları arasında köprü görevi üstlendiğinden de bahsedilebilir. Esperanto’nun kolay bir dil olması bu kadar uzun süre ayakta kalmasına yardımcı olan noktalardan biri olmuştur. Bu sayede kısa sürede birçok kişiye ulaşmıştır.
Esperanto Alfabesi ve Özellikleri
Esperanto dilinin kuralları daha kolay ve basit prensiplere dayanmaktadır. Bu dilin toplam yalnızca 16 adet ana kuralı mevcuttur. Telaffuz açısından diğer dillere nazaran çok daha düzenlidir. Türkçe ’deki gibi söylenen her harf her zaman aynı sesi vermektedir. Dilbilgisi açısından diğer dillere göre çok daha az kurala sahiptir. Fillerinin hepsi düzenlidir yani kalıbın dışına çıkan herhangi bir fiil bulunmamaktadır. Bu dilin istisnasının olmaması da bu dili öğrenmek isteyenleri çok rahatlatan özelliklerinden biridir. Kelime bilgisi açısından da öğrenilen kök kelimelerden de yeni kelimeler türetilebilmektedir. Düzenli kelime türetebilmesi iletişimi çok daha kolaylaştırarak doğru ve iyi bir temeli sağlamaktadır. Bu nedenle kolay bir dildir. Pek çok kişi Esperanto dilini yirmi ile elli saat arasında öğrenebilmektedirler. Ardından yarım sene sonrasında da bu dilin eğitimini insanlara verebilmektedirler.
Bu kadar hızlı bir şekilde öğrenilebilen bu dil zaman zaman çok hızlı ve heyecan verici bir şekilde artış göstermektedir. Bu artış ile birlikte dünyada birçok kişi bu dili konuşmaktadır. Bu nedenle çok kolay bir şekilde insanlarla buluşup konuşarak pratik yapılabilmektedir. Tarafsız bir dil olan Esperanto uluslararası bir dildir. Her amaç için kullanılabilmektedir. Asıl amaçlarından biri, ülkelerin ve insanların birbirlerini çok daha iyi ve doğru anlayabilmelerini, iletişimlerini sağlamaktır. Böylesine bir amaç için bu dili öğrenip konuşan insanların bir araya gelmesiyle birlikte aralarında arkadaşlık ve birliktelik hissi bulunmaktadır. Bu durum Esperanto dilini pozitif bir dil olarak göstermektedir.
Günümüzde Esperanto Dili
Bu dili öğrenen kimseler genelde ana dillerini kendi halkı ile konuşurken uluslararası etrafta ise Esperanto konuşurlar. Dilin çıkışından itibaren bir araya gelerek gruplar ve dernekler oluşturan Esperanto bilen kişiler günümüzde İnternet üzerinden bir araya gelerek sosyalleşmelerine devam etmektedirler. Bu kişilerin günümüzde bir araya geldikleri en büyük dernek; Dünya Esperanto Derneği, Uluslararası Esperanto Birliği’dir (UEA – Universala Esperanto-Asocio). Bu tarzdaki çeşitli ulusal derneklerin dünyada bulunan ana, çatı derneği olarak gözlemlenmektedir. Bu dernek kongreler organize ederek herkesin bir araya gelmesini sağlar. Aynı zamanda çeşitli yazılı kaynakları da ortaya çıkarır.
Esperanto adı verilen yıllığını yayınlar ve çeşitli gazeteler ile kitaplar sunar. UNESCO’nun gerçekleştirdiği çeşitli uluslararası organizasyonlarda Esperanto halkını, toplumunu temsil etmektedir. Günümüzde yapılan çeşitli tahminlere göre dünyada yaklaşık olarak iki milyon kişi Esperanto dilini konuşmaktadır. Bu dilin yaygın olduğu ülkeler; Çin, İran, Fransa, Almanya, Rusya ve İran’dır. Irksız olan ve cinsiyet çekimlerinin olmadığı bu dili Türkiye Cumhuriyeti içerisinde de konuşan birçok insan bulunmaktadır. Zaman zaman çeşitli toplantılar düzenleyip buluşan bu topluluk geçtiğimiz senelerde de Kadıköy’de toplanarak Esperanto hakkında sohbet etmişlerdir. Kısaca Esperanto yukarıda bulunan ülkelerin dışında da bütün ülkeye yayılmıştır. Onun dışında yıllar içerisinde de dünya üzerinde en çok konuşulan yapay dil olmuştur.
Not: Bu konuyla ilgili olarak Türk Dil Kurumu Nedir? Kuruluş Amacı ve Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
