Zeugma Çingene Kızı Nedir? Çingene Kızı Mozaiği Tarihi

Çingene Kızı Mozaiği nedir? Çingene Kızı mozaiği, 1992’de Gaziantep’in Nizip ilçesindeki Zeugma antik kentinde bulunmuştur. Bir villanın taban mozaiğinin parçasıdır.

Bu yazımızda Çingene Kızı mozaiği nedir? Çingene Kızı mozaiği nerede ve nasıl bulundu? Çingene Kızı mozaiği hangi müzede? Çingene Kızı mozaiği önemi, özellikleri ve hikayesi nedir? sorularını yanıtladık. Ayrıca Çingene mozaiğinin tarihi hakkında bilgi verdik.

Çingene Kızı Mozaiği Nedir?

1998 yılında yapılan kazı çalışmaları sırasında bir sütunun kaldırılması ile tesadüfen bulunan ve Kültür ve tarih açısından büyük önem arz eden Çingene Kızı mozaiği; büyük gözleri, örgülü saçlarındaki renkli kurdeleleri ile temsil ettiği kişinin bir çingene kızı olabileceğinin düşünülmesine yol açmıştır. Zeugma Antik Kenti’nde bulunmasından ve bu kentin Büyük İskender’in kumandanlarından birinin önderliğinde kuruluş olmasından dolayı, bu motifin Büyük İskender olabileceği de düşünülmüştür. Bu motifin aynı zamanda bir mitolojik karakter olan Yer tanrısı Gaia olduğunu düşünenler de vardır. Kimi temsil ettiği hakkında kesin bilgiler yoktur ancak Türkiye’nin UNESCO miras listesine aday gösterilme şansı yakalamış önemli eserlerden biridir. Mozaiğin kalan kısmı hala bulunamamıştır.

Çingene Kızı Mozaiği Hakkında Bilgi

Gaziantep’in kültürel hazinelerinden en çok bilinen ve turizm faaliyetlerinin başlıca sebeplerinden biri olan Zeugma antik kenti, Nizip’te Fırat Nehri kıyılarında yer almaktadır. Bu mozaiğin Zeugma’da yaşan bir ailenin sahip olduğu villanın yemek salonundaki yer mozaiği olduğu düşünülmektedir. Mozaiğe arkeologlar ulaşamamıştır çünkü kolonların altında kalmıştır. Mozaiğin bütün parçalarına ulaşılamamıştır çünkü bazı kaçakçılar mozaiğin parçalarını Amerika’ya kaçırmıştır ve bazı parçalarında açıkta bırakıldığı için aşıma uğradığı ya da doğal afetler nedeni ile zarar gördüğü düşünülmektedir. Çingene kızı mozaiği, 78cm’e 52cm’lik bir ölçüye sahip. Ancak bu mozaik gerçekte bu kadar küçük değil, oldukça büyük bir yemek odasının tabanındaki bir eserin küçücük bir parçası. Arkeolojik kazılar devam ettikçe mozaiğin kalan kısımlarının da bulunması umut ediliyor.

Çingene Kızı Mozaiği Nerede Bulundu?

Çingene kızı mozaiği 1998 yılında tabanı 300m2 olan bir villa üzerinde yapılan kazı çalışmalarında bir sütunun kaldırılması ile “Akratos”, “Mevsim Tanrıçası” ve “Satir” adlı eserlerle birlikte kurtarılmıştır. Sütun kaldırıldığında Mozaiğin sadece sütun altında kalan kısmının korunduğu ve günümüze ulaştığı düşünülmüştür. Ancak kaçakçılar tarafından mozaiğin sütun altında kalamayan 12 parçalık kısmını 1960 yılında Amerika’ya kaçırılmıştır. Mozaiğin kaçakçıların faaliyetlerinden sonra keşfedilmesi Mozaiğin kayıp parçaları konusunda sıkıntı yaratmıştır. Eksik parçaların geri alınması hususunda ciddi sıkıntılar yaşanmıştır.

Çingene Kızı Mozaiği Nasıl Bulundu?

Zeugma Kenti’nin 3’te 1’lik kısmı günümüzde Birecik Hidroelektrik Santrali Barajının altında kalmıştır. Çingene kızı mozaiği bir parçası olduğu villanın zemin motifinin yalnızca %13,5’ini oluşturmaktadır. Mozaiğin kalan kısımlarının bir kısmı kaçakçılar tarafından kaçırılıp geri alınmıştır ancak kalan kısmının nerede olduğu hakkında bir kesin bilgi olmamakla beraber, Birecik barajının altında kaldığı düşünülmektedir. Yapılan coğrafi araştırmalar ile bu bölgedeki su kaynağının sonradan genişlediği ve yerleşim alanının bir kısmının sular altında kaldığı düşünülmektedir.

Zeugma Kazıları 2012 yılında İş Bankası tarafından maddi destek almıştır ve çalışmalar hızlanmıştır. 2012-2019 yılında yapılan kazı çalışmaları ile müzeye 938 eser kazandırılmıştır. 2019 yılında Zeugma Kazıları sona ermiştir.

Çingene Kızı Mozaiği Hangi Müzede?

2011 yılına kadar mozaik Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmiştir. 9 Eylül 2011 tarihinde yeni açılan Zeugma Antik Kenti Müzesi’ne taşınmıştır. 2019 Kasım ayında Mozaiğin eksik 12 parçası Türk Hava Yolları aracılığı ile Türkiye’ye geri gelmiştir ve Çingene Kızı mozaiğinin yanında yer almıştır. Şu anda mozaik Zeugma Antik Kenti Müzesi’nde sergilenmektedir.

Çingene Kızı Mozaiği Tarihi ve Hikayesi

1987 yılında Gaziantep ilinin Belkıs köyünde, Fırat Nehri’nin kıyısında başlayan kazı çalışmaları ile Zeugma Antik Kenti keşfedilmiştir. Zeugma Antik kentinde bulunan eserler tarihçileri M.Ö. 300 yılı hakkında aydınlatmıştır. Zeugma Antik kenti, Büyük İskender’in Makedon kumandanı olan “Seleukos Nikatör” tarafından M.Ö. 300 yılında kurulmuştur. Kurulduğunda kurucusu olan “Seleukos”un adını almış ve adı “Selevkaya Euphrates” olmuştur. “Selevkaya Euphrates”, Selevkosya anlamındadır. M.Ö. 1. yüzyılda Komagene Krallığına dahil olmuştur ancak adı korunmuştur. M.S. 64 yılında Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilir ve ismi; köprü, geçit anlamına gelen “Zeugma” kelimesi ile değiştirilir. 253 yılında Sasani Kralı I. Şapur, Zeugma’yı ele geçirip tahrip eder ve birçok yerleşim yerini yakıp yıkar. Zeugma Antik kenti 4-6. yüzyıl arası yeniden Roma hakimiyetine girer. Yapılan İslam akınları sonucu Zeugma Kenti’nde İslami bir yerleşim oluşur. Bugün Belkıs Köyü adı ile anılan Belkıs Köyü kurulur. Zeugma’nın İmparatorluklar tarafından paylaşılamaması ve çok istenmesinin temel sebeplerinden biri ise İpek yolu üzerindeki önemidir.

Zeugma Antik Kentinden çıkarılan eserlerden ulaşıldığı üzere Zeugma varlıklı bir toplumun yerleştiği bir bölgedir. Kazı çalışmaları ile ulaşılan eserler Zeugma’nın zengin insanların yaşadığı bir yer olduğunu göstermektedir. Bu kentte yaşayan kişiler genellikle villalarda yaşamaktadır ve bu villalarda mozaikler, heykeller ve resimler bulunmaktadır. Zeugma toplumunun sanata son derece meraklı bir toplum olduğu görülmektedir. Zeugma’dan sağ kalıp günümüze kadar ulaşan eserlerden biri ise “Acheloos” mozaiğidir. Bu mozaik malzemeden ödün vermeyip en renkli taşları kullanarak yapılmış bir mozaiktir. Zeugma toplumunun varlık seviyesinin yüksek olduğunun düşünülmesinde etkili olmuş eserlerden biridir.

Çingene Kızı Mozaiği Önemi ve Özellikleri

Çingene kızı mozaiği M.Ö. 300 yılına ait bir eserdir. Zeugma antik kentinin bulunmuş olması Türkiye’nin kültürel miras listesinde önemli bir yer kaplamaktadır. Zeugma Müzesi’nde sergilenen eserlere tüm dünya tarafından ilgi duyulmakta ve Gaziantep’in turizmden elde ettiği gelirin bir kısmı bu müze sayesinde sağlanmaktadır.

Belkıs Harabeleri olarak da bilinen Zeugma, Anadolu’nun geçmişte ev sahipliği yaptığı medeniyetlerden sadece biridir. Anadolu’nun ev sahipliği yaptığı medeniyetlerin fazlalığı, yapılacak arkeolojik kazılarla birlikte daha çok kültürel miras listesine girmeye aday gösterilebilecek medeniyetler bulunabileceğini gösterir. Tarihi açıdan Anadolu’nun sahip olduğu zenginlik turizm faaliyetlerini arttırır. Anadolu’nun tarih boyunca tüm medeniyetlerce istenmiş olmasındaki başlıca sebeplerinden biri Zeugma gibi antik kentlerdir. Çingene Kızı Mozaiği, Zeugma Antik Kenti’nin ve Gaziantep’in önemli simgelerinden biri olmuştur. UNESCO Kültürel Miras Listesine dahil olmaya aday gösterilmiştir.

Eserin yapıldığı döneme bakıldığında bu dönemde yapılabilecek sanatsal eserler ile kıyaslandığında ince bir işçilik ve emek ile yapılmıştır. Mozaik yapımında doğal taş kullanıldığı zaman doğal taşları renklendirmek oldukça zordur. Bu yüzden günümüzde mozaik yapımında istenilen renkte taşlar elde etmek için polyester içerikli yapay taşlar yapılmaktadır. Ancak M.Ö. 300 yılında bu yöntem mümkün olmadığından, Çingene Kızı Mozaiğinin yapımında kullanılan taşlar doğal taştır. Bu taşların hepsi tek tek toplanıp ince işçilik ile istenilen boyuta ve şekle getirildiği düşünülmektedir.

Mozaikte kullanılan teknik, “Opus musivum” tekniğidir. Taşlar resmedilen bireyin veya cismin gerçekteki dokuları, yükseltilerini daha belirgin göstermek amaçlı olan bir taktikle yerleştirilir. Her taşın şekli ve duruş biçimi ve taşın rengi ile eserin gerçekçiliği artar. Bu teknik zor bir tekniktir. Ancak çok usta bir zanaatkar tarafından Çingene Kızı motifinde olduğu gibi ustaca uygulanabilir. Günümüzde güzel sanatlar fakültelerinde mozaik bölümünde eser eğitim amaçlı tekrardan yapılmaya çalışılmaktadır. Ancak orijinalindeki işçilik ve taşlar çok özeldir. Sanatsal açıdan büyük bir önemi vardır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Yesemek Nedir? Yesemek Taşocağı ve Heykel Atölyesi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.