Ayakkabı Ne Zaman ve Nerede Keşfedildi? Ayakkabı Tarihi

Bu yazımızda ayakkabıların geçmişten günümüze nasıl geliştiği, nasıl sanata dönüştükleri ve modaya göre şekillenmeleri incelenmiştir. Ayakkabılar nasıl ortaya çıkmışlardır? Ayakkabı sanat olarak görülebilir mi? Tüm ayrıntılarıyla geçmişten günümüze ayakkabıları ve ayakkabı tarihini inceledik.

Ayakkabı Nedir?

Ayakkabı sözlüklerde genellikle sokakta giyilen ve altı kösele, lastik gibi dayanıklı maddelerden yapılan giyecek, başmak veya pabuç anlamına gelmektedir.

Geçmişten günümüze ayakkabılar büyük değişimlere uğramışlardır. Günümüzde ayakkabılar modanın ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. İnsanlar günümüzde çeşit çeşit ayakkabı kullanmaktadırlar. Spor için farklı ayakkabı, günlük ayakkabılar, topuklu ayakkabılar, tasarım ayakkabılar vb. gibi. Geçmişte ayakkabılar sadece rahatlık ve ayakları korumak için kullanılmaktaydı. Şu anda ayakkabılar modaya uyumlu farklı tasarımlarda, farklı renklerde ve farklı amaçlarda kullanılmaktadır. Birçok ünlü marka ayakkabıların maliyetleri düşünüldüğünde, dünyada ayakkabının kullanım alanlarının değiştiğini görmekteyiz. Bu markalar ayakkabının sadece rahatlığına değil aynı zamanda görüntüsüne ve ayakkabı yapılırken kullanılan materyallere de önem göstermektedir. Birçok farklı tür deriden, çok çeşitli tasarımlarda yapılan bu ayakkabılar, günümüzde “sanat eseri” olarak da yorumlanabilmektedir. Ayakkabının sadece ihtiyaçtan sanata dönüşmesi ise uzun bir süreci içine almaktadır.

Ayakkabı Ne Zaman ve Nerede Keşfedildi?

Ayakkabının tarihi bundan 40 bin yıl öncesine dayanmaktadır, yani Orta Yontma Çağ’a kadar. Günümüzdeki ayakkabılara ve kullanım alanlarına bakıldığında kırk bin yıl önce nasıl olduğunu hayal etmek çok güç gelmektedir çünkü şu anda ayakkabılar kullanım amaçlarının yanı sıra bir “sanat” olarak da kabul edilmektedir. Her ayakkabıda farklı renk, materyal ve tasarım kullanıldığı için ayakkabılar tarih boyunca modaya ve amaçlarına yönelik değişime uğramıştır.

Ayakkabı Tarihi

Tarih öncesi çağlarda ayakkabılar arkeolojik ve paleantropolojik araştırmalara göre günümüzün aksine sadece ayakları kaplayacak ve koruyacak bir araç olarak kullanılmaktadır. Ayakkabılar 40 bin yıl öncesinde yapılmış olsa da insanlar tarafından üst paleolitik dönemde kullanılmaya başlamıştır. İlk ayakkabılar yumuşak, saran bir deriden ve sandalete ya da mokasene benzer bir şekilde yapılmıştır. Araştırmalara göre anatomik bazı değişikliklerin nedenlerinden birinin ayakkabılar olduğu söylenmektedir. Erik Trinkus’a göre ayakkabı giymek parmaklarda ve genel olarak ayakta değişikliklere neden olmuştur. Erik Trinkus ayakkabıların Orta Paleolitik Çağ’da, genelde Neandertaller ve Erken Modern insanlarda kullanıldığını söylemektedir. Geçmişte ayakkabılar farklı materyaller kullanılarak yapılmaktadır. İsviçre’de Bally Müzesi’nde sergilenen ayakkabılardan birinin bitki köklerinden boyanmış olduğu görülmektedir. Aynı şekilde yine Bally Müzesi’nde bulunan M.Ö. 800’lü yıllara ait bir demir ayakkabı da görülmektedir. Ayakkabılar geçmişte, gönümüzde kullanılan materyallerden farklı malzemelerle yapılmaktadır bunun nedeni zamanın getirdiği koşullardır.

Orta Doğu’da, Babiller’de, Asurlar ve Mısırlarda modern insan topluluklarının ortaya çıkışıyla, ayakkabı üretimi daha geniş ve “endüstriyel” bir araca dönüşmüştür. Ayakları yakan kumlardan korumak için kullanılan ayakkabılar, insanları ilk sandaletlerin yapımına götürmektedir. Topuklu ayakkabılar ise Mısır firavunları tarafından giyilmektedir. Bundan sonra ise topuklu ayakkabılar paranın, sosyal nüfuzun ve politik pozisyonun simgesi haline gelmiştir. Bundan yıllar sonra Avrupa’daki bazı ülkeler topuklu ayakkabıyı kullanmaya başladılar.

Birkaç yüzyıl sonra modern ayakkabıların ortaya ilk çıkışında, Avrupa’nın erken Barok Dönemi’nde, kadınların ve erkeklerin ayakkabıları birbirine çok benzemekteydi fakat ayakkabıların malzemeleri ve görünüşleri toplumdaki sınıf farklarına göre şekillenmekteydi. Genel olarak halk, ağır siyah deriden topuklu ayakkabılar giyerken aristokratlar aynı şekle sahip fakat topukları odundan ayakkabılar giymekteydiler. Bu durum sınıf ayrımlarının çoğalmasına ve bu ayrımların fark edilmesine neden olmaktadır. Farklı ayakkabılar toplum içinde fark edildiği için, günlük hayatta bu ayrımların olduğunun tespit edilmesi zor değildir. Bizans Döneminde kullanılan ayakkabıların şekillerine ve malzemelerine bakarak Bizanslıların gelişmeye başladıklarını söyleyebilmekteyiz. Ayakkabılarında kullandıkları kürkler artık insanların soğuktan korunma ihtiyacı duydukları bize kanıtlamaktadır.

17. yüzyılda ayakkabılar sadece koruma için değil aynı zamanda güzel görünmesi için de kullanılmaya başlanmıştır. Ayakkabıların sanata dönüşmesi de bu dönemden başlamaktadır.

Sandalet Nedir? Ne Zaman Keşfedilmiştir?

Sandalet insanlığın tarih boyunca kullandığı ilk ayakkabı şeklidir. Belirli dönemlerde saygınlığın da sembolü olan sandaletler, geçmişteki insanların hayatlarını anlamamıza yardımcı olmaktadır. Neanderthallerin doğası ve imkanları nedeniyle ayakkabı yapmak için kullanılacak malzemeler kısıtlıdır bu nedenle nasırlı ayaklarını koruyacak ve daha rahat avlanabilmek ve tarım yapabilmelerini sağlamak için sandalet yapmayı uygun görmüşlerdir. Bu insanlar her ne kadar bizlerden daha güçlü ve doğaya adapte olsalar da onların rahat etmeleri ve yiyecek bulmaları gerekiyordu. İlk sandaletin yapılması onlara daha rahat hareket etmeyi ve işlerini daha hızlı yapmayı sağlamıştır. Sandaletleri olmasaydı zorlu iklim koşulları altında fiziksel güçlerinin biz etkisi kalmayacaktı.

Günümüzde kullandığımız sandaletlerin ilk hallerinin Asya ve Mısır’dan tüm dünyaya yayıldığı tahmin edilmektedir. Birçok müzede görebileceğimiz Mısır, Sümer ve Pers kabartmalarında düz tabanlı, çapraz bantlı ayakkabılar altlarına papirüs yaprağı konularak yapılmıştır. Bundan daha sonraki yıllarda ise deri ve kösele kullanılarak yapılmıştır. Tam olarak ilk yapılmış sandalete bakıldığında M.Ö. 2000 yıllarında papirüsten örülmüş olduğunu görmekteyiz. Mısır’da üretilen sandaletler sadece özel ve önemli kişiler tarafından giyilmekteydi. Yani rahipler, soylular ve yöneticiler tarafından giyilmekteydi. Özel olarak nitelendirilen bu insanların bazıları da Kraliçe Kleopatra ve Nefertiti’dir. Bu dönemde genel olarak kadınların sandalet kullanması sandaletlerin sadece işlevsel değil aynı zamanda görüntülerinin de gittikçe gelişmesini sağlamıştır çünkü erkekler daha güçlü oldukları nedeniyle sandaletleri kullanmazken kadınlar kullanmışlardır ve giydikleri sandaletleri boncuklarla ya da farklı malzemelerle süslemişlerdir. Bunun sonucu olarak günümüzde sandaletler giderek daha güzel bir görüntüye ulaşmaktadır.

Diğer ayakkabıların da gelişimi gibi değişime, zevke ve modaya uyum sağlayan sandaletler günümüzde de birçok insanın yaz aylarında ayaklarına görebileceğimiz ayakkabılardır. Sandaletlerden sonra birçok ayakkabı üretilse de hala insanlar sıcakta ayaklarına giyecek bir ayakkabı olan sandaleti tercih etmektedir. Mısır’da çöllerde yürürken ayaklarının yanmaması için kullanılan sandaletler şu anda da insanların sıcakta hem ayakkabısız hem de acısız yürümelerini sağlamaktadır. Hem güzel görünüp hem de ayak tabanlarınızı koruyan bu ayakkabılar insanların kullanım alanlarına girmektedir.

Topuklu Ayakkabı Ne Zaman Keşfedilmiştir? Topuklu Ayakkabı Tarihi

Tam olarak bilinmemekle birlikte topuklu ayakkabıların yaklaşık M.Ö. 200’lere dayandığı tahmin edilmektedir. Bu tarihlerde platformlu ayakkabılar aktörler tarafından giyilmekteydi. Bu platformlar mantardan ve ahşaptan yapılmaktaydı. Bundan sonra ise 1600’lü yıllarda at binicilerinin ayaklarını üzengide tutmaya yardım etmesi için topuklu ayakkabıları kullanmaya başlamışlardır. Başka bir rivayete göre ise topuklu ayakkabılar bir zamanlar kasapların yerdeki kanlara basmamaları için de kullanılmıştır. Topuklu ayakkabılar günümüzde kadınların vazgeçilmez aksesuarlarıyken geçmişte topuklu ayakkabılar görüldüğü üzere erkekler tarafından giyilmekteydi. Kadınlar topuklu ayakkabıları boylarını uzun göstermek ve şık görünmek için kullanmaktalar.

Bu ayakkabıların bazıları birçok ünlü tasarımcılar tarafından pahalı fiyatlara satılmaktalar. Örneğin Louis Vuitton’dan aldığınız bir ayakkabıya sadece baktığınızda bile üstünde ne kadar uğraşıldığını görebilmekteyiz. Bu ayakkabıların bu kadar pahalı olmalarının nedenleri de bunlardır. Kullanılan malzemeler, tasarımlarını yapan tasarımcılar ve elle yapılan mükemmel ayakkabılar günümüzde sanat başlığı altında incelenebilmektedir. Ayakkabılar, insanların zevklerine göre değişebilmektedirler çünkü geçmişte olanın aksine, ayakkabılarda artık sadece rahatlık aranmamaktadır. Sanatın da gelişmesi ve değişmesiyle ayakkabılar da gün geçtikçe değişmektedir. Sanatla paralel olarak değişen ayakkabılar, her zaman için kadınların vazgeçilmezleri olmaktadır.

Spor Ayakkabısı Ne Zaman Keşfedildi? Spor Ayakkabı Tarihi

Sporcuların daha rahat hareket edebilmesi üzere üretilmişlerdir. Konfor anlamında topuklu ayakkabılardan daha üstün olduğu için yıllar geçtikçe topuklu ayakkabıların yerini alıp toplumun her kesimi tarafından günlük hayatta kullanılmaya başlanmışlardır. Bu ayakkabılar ile birlikte de ayağımın şekline uymuyor tarzı şikayetler de kalkmıştır. Birçok taban şekline sahip ve esnek olan spor ayakkabıları sayesinde herkes rahat etmiştir. Farklı kalıplar oluşturarak ayakkabıların kullanılacağı spora uygunluklarına göre sınıflandırılmışlardır.

Voleybol Ayakkabısı

Voleybolcular tarafından kullanılan ayakkabıların tabanı sarı kauçuktan yapılmaktadır. Zeminde kayılmasını önleyen bu malzeme neredeyse sadece voleybol ayakkabılarında kullanılmaktadır. Üstü deri bir malzemeden yapılıyor olup ayakkabının yırtılmasını da önler. Görünümü tenis ayakkabısıyla benzerdir.

Tenis Ayakkabısı

Tabanı kauçuktan yapılır, bu sayede tartan zeminde ya da betonda çok hızlı yıpranması önlenir. Voleybolda kullanıldığı gibi ayakkabıların kaymaz olması istenmektedir ve bu yüzden de kauçuk kullanılır. Ayakların yan tarafını saran kısımları genelde deriden yapılır bu sayede ayak hareketlerinde ve kaymadan dolayı aşınma önlenmeye çalışılır.

Basketbol Ayakkabısı

Bilekli bir yapıya sahip basketbol ayakkabılarının öncelikli amaçları kaymayı ve bilek burkulmalarını önlemektir. Çoğunlukla esnek deriden oluşan üst yüzeyleri bir bütün halindedir. Rahatlıkları ve yapıları bakımından çok fazla değişiklik gösterebilirler. Tek tip değildirler ve genellikle sporcuların ve markalara göre modelleri değişir.

Futbol Ayakkabısı

Futbol ayakkabıları, oyuncuların yere sağlam basabilmeleri ve tüm sporlarda olduğu gibi kaymayı önleyebilmek için tabanları çividen yapılır çünkü futbol çim sahada oynandığı için yağışlara karşın kayma olasılığı daha çok olduğu için diğer spor ayakkabılardan daha az kaymayı sağlayabilmek amaçlanmıştır.

Ünlü Ayakkabı Markaları

Ayakkabılar geçmişten günümüze birçok açıdan değişime uğramıştır. Amaçları, kullanılan materyaller ve sanata göre her geçen gün değişmektedir. Yaşadığımız yıllar boyunca bu değişimi anlamamız çok zor olmamıştır çünkü gün geçtikçe modanın ve sanatın değişimini kendi gözlerimizle görebilmekteyiz. Ayakkabılar da her yönden ve işlevden farklı dallara ayrılabilmektedir ve değişmektedir. Farklı tasarımlar her insanın dikkatini çektiği için ayakkabı modellerinin sonu yoktur ve zevke göre tasarlanırlar. Herkes aynı ayakkabıyı beğenmez ve farklı ayakkabılar dikkatini çekmez fakat bazı insanlar ayakkabılara servet harcamayı severler. Bazı ünlü ayakkabı markaları şunlardır;

Jimmy Choo

Ünlü ayakkabı markalarından biri olan ve dünyanın en pahalı ayakkabılarını üreten Jimmy Choo, birçok ünlü isim için özel ayakkabılar tasarlamaktadır. Bu marka 1980’lerde Londra’da ortaya çıkmıştır. Markanın kalitesi ve fiyatı ise ayakkabılarda gerçek taşların kullanılması ve gerçekten sanat eseri gibi görülmesinden kaynaklanmaktadır. Bu markanın tasarımcıları ayakkabıyı farklı bir bakış açısıyla ele almaktadır. Ayakkabıları zevklere göre uyarlayarak 1980’den itibaren kendini geliştiren bu marka, şu anda dünyanın en özel ayakkabılarını tasarlamaktadır.

Chanel

Chanel markası, Coco Chanel tarafından 1910’da ilk olarak aksesuar ve çanta üreterek başlamıştır. Coco Chanel moda dünyası için fazlasıyla önemli olan bir isimdir. Bu ününün nedeni ise kadınlara sağladığı bazı imkanlar, tasarımları ve markanın kendisidir. Kadınları korse giymeye zorlamayan ve şıklık ve rahatlığı aynı zamanda sağlayan bir kıyafet modasını ortaya koymuştur. Siyah renk önceden sadece cenaze ve yas için kullanılırken Coco Chanel bu anlayışı değiştirmiştir. Siyahın asaletini modaya ve kadın giyimine kazandırmıştır. Bu moda anlayışını benimseyen ve geliştiren Chanel markası, tasarımcıları sayesinde fazlasıyla önem görmektedir bu nedenle bu markanın ayakkabıları da dahil olmak üzere kıyafetleri ve çantaları da pahalıya satılmaktadır. Modanın şekillenmesinde önemli çok olan Coco Chanel markasıyla beraber modanın sanata dönüşmesine yardım etmiştir.

Alexander McQueen

Asıl adı Lee Alexander McQueen olan İngiliz moda tasarımcısı ilk olarak Givenchy’de baş tasarımcı görevi yapmıştır. Ayakkabıları kendi Alexander McQueen etiketiyle anılır. Modadaki başarılarından dolayı dört Yılın İngiliz Tasarımcısı ödülü (1996, 1997, 2001 ve 2003) ve 2003’te CFDA Yılın Uluslararası Tasarımcısı ödülünü almıştır. Ayakkabılarında kendine has tarzını yansıtarak onları bir ayakkabı gibi görmek yerine bir sanat eseri ortaya koymaya çalışmaktadır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Sütyen Nedir? Sütyen Ne Zaman ve Nasıl Keşfedildi? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.