Bu yazımızda Anadolu’nun (Türkiye’nin) coğrafi konumu ile Anadolu’nun jeopolitik önemi hakkında ayrıntılı bilgi verdik.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Jeopolitik Nedir?
Bir ülkenin coğrafi konumunun o ülkenin siyaseti ile ilişkisine jeopolitik denir. Geçmişten günümüze kıtaların ve okyanusların konumsal öneminde değişmeler yaşanmıştır. Bu değişimler ülkelerin ve bölgelerin jeopolitik konumu etkilemiştir. Ülkelerin konumsal özellikleri de küresel ve bölgesel etkilerini belirler. Doğal kaynaklar bakımından zengin, iklim ve yer şekilleri elverişli, deniz ve okyanuslara kıyısı olan ve kaynaklarını doğru kullanabilen ülkeler ekonomik açıdan gelişir ve çevrelerini etkilerler. Örneğin bu kaynaklara sahip olmak ve onları doğru kullanabilmeye Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri örnek gösterilebilir. Amerika Birleşik Devletleri zengin petrol, doğal gaz ve kömür yataklarına sahiptir. Kaynakları verimli bir şekilde kullanabilecek teknoloji, ulaşım ve nüfus imkanlarına sahiptir. Bu avantajları verimli bir şekilde değerlendiren Amerika Birleşik Devletleri küresel bir güç haline gelmiştir.
Benzer şekilde Rusya da zengin doğal gaz, petrol ve kömür yatakları ile geniş yüz ölçümüne sahip olan bir ülkedir. Rusya da bu kaynakları verimli bir şekilde kullanabilecek teknoloji, ulaşım ve nüfus imkanlarına sahiptir. Kaynakların kullanımına bir örnek olarak Mısır da verilebilir. Mısır, Nil Nehri çevresinde iklimin elverişli, su kaynaklarının ve verimli tarım topraklarının olduğu bir alanda kurulmuştur. Bu bölge dünyanın en köklü medeniyetleri arasında olan Mısır Medeniyetine ev sahipliği yapmış bir bölgedir. Mısır geçmişte İpek ve Baharat yollarının kavşak noktası olduğu için dünya ticaretinin en önemli arasında olmuştu. Coğrafi Keşifler ile birlikte farklı yolların bulunması ile Mısır’ın jeopolitik önemi bir süreliğine azalsa da Süveyş Kanalı’nın açılması ile mısır tekrar eski önemini kazanmıştır. Mısır da coğrafi konumu önemini yitirmişken Süveyş Kanalı’nı açarak coğrafi konumunu verimli bir şekilde kullanmayı başarmıştır.
Jeopolitik Konum Nedir?
Bir ülkenin jeopolitik konumunda etkili olan bir sürü unsur vardır. Bunlar genellikle değişmeyen unsurlar ve değişen unsurlar olarak ikiye ayrılırlar. Değişen unsurların daha çok beşeri faaliyetlere bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Değişmeyen unsurlar ise daha çok coğrafya ile ilgili unsurlardır ve yüz yıllardır değişmemişlerdir. Değişmeyen unsurlara bölgenin iklimi, bölgedeki su kaynakları, jeolojik ve jeomorfolik özellikleri, coğrafi konumu, coğrafi şekli ve alanı ve coğrafi bütünlüğü örnek olarak verilebilir. Değişen unsurlara ise ekonomik değerler, bilimsel ve teknolojik özellikler, politik değerler, askeri değerler ve sosyal ve kültürel değerler örnek olarak verilebilir.
Anadolu’nun Jeopolitiği
Türkiye’nin jeopolitik konumunun anlaşılması için yukarıda bahsedilen unsurların Türkiye’deki boyutlarına bakılabilir. Türkiye orta kuşakta yer alan bir ülkedir. Türkiye’de dört mevsimde belirgin olarak yaşanır. Türkiye’nin iç tarafı denizlerle çevrilidir. Bölgenin yer şekilleri de engebeli olduğu için bölge deki iklim çeşitliliği fazladır. Ayrıca Türkiye komşu ülkelerine kıyasla daha fazla su kaynağına ve verimliliği yüksek alüvyal ovaya sahiptir. Türkiye’nin elverişli iklim koşulları, su kaynakları ve verimli toprakları tarım, yerleşme, turizm, enerji gibi alanlarda komşu ülkelere göre jeopolitik konumunu arttırmıştır. Türkiye’nin üç kıtanın birbirine en çok yaklaştığı bölgede olması, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına sahip olması ve üç tarafının denizler ile çevrili olması Türkiye’yi önemli bir ulaşım ve ticaret merkezi haline getirmiştir. Ayrıca Anadolu’nun jeopolitik önemi konusunda da önemli bir katkı sunmuştur.
Tarihi İpek Yolu’nun tekrar canlandırılmasıyla Türkiye’nin bu yola katkısı fazla olacağı gibi bu yoldan kaynaklanacak ticari kazancının da fazla olması beklenmektedir. İstanbul Yeni Havalimanı, Bakü Tiflis Kars Demir yolu, Yavuz Sultan Selim Köprüsü gibi projeler de Türkiye’nin jeopolitik öneminin artmasına katkı sağlamaktadır. Türkiye enerji taşımacılığında da çok önemli bir konumda bulunmaktadır. Orta Doğu’da ve Hazar Bölgesi’nde çıkarılan petrol ve doğal gazın dünya pazarına taşınmasında en kısa ve karlı yollar Türkiye Topraklarından geçmektedir. Bu yollardan petrol boru hatlarına Irak-Türkiye Boru hattı ve Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı örnek olarak verilebilir. Bu yollardan doğal gaz boru hatlarına ise Rusya-Türkiye boru hattı, Mavi Akım boru hattı, Türk akımı, Bakü-Tiflis-Erzurum boru hattı, Türkiye-İran boru hattı ve TANAP boru hattı örnek olarak verilebilir.
Anadolu’nun Jeopolitik Önemi
Türkiye sahip olduğu jeopolitik konum nedeniyle siyasi, askeri, ekonomik ve ticari açıdan önemli uluslararası kuruluşlara üredir. NATO, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, G-20, İKÖ Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlardan bazılarıdır. Türkiye genç ve dinamik bir nüfusa sahiptir. Bu özelliğiyle bölgedeki siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelerde aktif rol alma potansiyeline sahiptir. Türkiye savaşların, çatışmaların ve siyasi çalkantıların eksik olmadığı başta Orta Doğu olmak üzere Kafkaslar ve Balkanlar gibi stratejik önem taşıyan bölgelerin tam ortasındadır. Bu durum Türkiye’yi uluslararası güç dengesinde önemli bir ülke konumuna getirir.
Kıbrıs, Türkiye’nin milli güvenliğini önemsediği bir adadır. Kıbrıs Adası, Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının ortasındadır. Kıbrıs, Türkiye’nin güney kıyıları ile Suriye, İsrail ve mısır arasında kalan alanda su yollarının kontrol noktasında yer alır. Bu özellikleri ile Kıbrıs aynı zamanda Akdeniz’de çok önemli bir askeri üst konumundadır. Türkiye’nin Kıbrıs’ta garantör ülkeler arasında olması, KKTC’nin güvenliği ve barışın devamı için asker bulundurması Türkiye’nin jeopolitik önemini artırmaktadır. Ayrıca Anadolu’nun jeopolitik konumunu anlamak için Anadolu’nun tarihinde daha geçmişe de gidebiliriz. Anadolu tarihteki ilk yerleşim yerlerinden biridir. İnsanların yerleşmek için seçtiği ilk yerlerden biri olmasından ne kadar iyi bir konumda bulunduğu yorumu da yapılabilmektedir.
Anadolu’nun Coğrafi Konumu
Türkiye’nin jeopolitik açıdan önem, çok büyüktür. Türkiye’nin şimdiki bulunduğu bölge olan Anadolu daha önceleri de bir sürü devlet tarafından yerleşim yeri olarak kullanıldı. Daha önce Anadolu’da bulunmuş olan devletlerinde jeopolitik önemleri büyük olmuştur. Roma, Bizans, Osmanlı İmparatorluğu güçlü devletler de Anadolu’da hüküm sürmüşlerdir. İpek ve Baharat Yolları gibi Asya-Avrupa arasındaki önemli ticaret yollarına sahip olan Osmanlı Devleti kısa sürede dünyanın süper gücü haline geldi. Coğrafi Keşifler ve ticaret yollarındaki değişmelerle birlikte Anadolu’nun jeopolitik önemi bir süreliğine azalmıştır. 1. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında Rusya ile Avrupa arasındaki mücadele Anadolu’nun önemini arttırmıştır. Büyük devletler Anadolu’yu kontrol etmek istemişlerdir. Daha sonra küreselleşmenin artması, SSCB’nin dağılması ve yeni politik oluşumlar Balkanlar, Orta Doğu ve Kafkaslar arası köprü konumunda olan Anadolu’nun öneminin daha da artmasını sağlamıştır. Yakın tarihte Orta Doğu’da yaşanan gelişmelerde Türkiye’nin jeopolitik açıdan ne kadar önemli bir bölge olduğunu bir kez daha göstermiştir.
Anadolu yüz yıllardır coğrafik konumuyla çok önemli bir yerleşim yeri olmuştur. İklimsel özellikleri, yer yüzü şekilleri, verimli toprakları ve su kaynakları için insanlar yüz yıllarca buraya devletlerini kurmuşlardır. Daha sonra ülkeler arası ticaretin gelişmesiyle önemli bir ticaret yolu geçişi haline gelmiş ve o bölgedeki devletlerin jeopolitik önemlerini arttırmıştır. Daha sonralarda Osmanlıyı da ticaret yolları sayesinde dünyanın en güçlü ülkelerinden yapmıştır. Daha sonra coğrafi keşiflerle jeopolitik önemi bir süreliğine azalsa da Dünya Savaşları sırasında merkezi bir konumda bulunması Anadolu’yu tekrar jeopolitik açıdan çok önemli kılmıştır. Günümüzde de çok önemli bölgeler olan Orta Doğu, Kafkaslar ve Balkanların arasında yer almasıyla Jeopolitik önemini korumaktadır. Türkiye’yi dünyadaki en önemli ülkelerden biri kılmaktadır. Türkiye’nin günümüzdeki bu haline gelmesinde Anadolu’nun jeopolitik konumu çok önemli bir rol oynamıştır.
