Toy Nedir? İslamiyet Öncesi Türklerde Toy

Eski Türklerde Hakan’ın devlet işlerini görürken danıştığı bir kurultay vardı, bu kurultaya da Toy adı verilmiştir. Böylece halk yönetime katılmış oluyordu. Hakan’ın seçimi veya görevini yapamadığı durumlarda Kurultaya büyük bir  görev düşüyordu.

Toy Nedir?

Toy, kısaca meclis-toplantı veya devlet meclisi anlamlarına gelmektedir. Hakaniye Türkçesinin kullanıldığı zamanlarda, ordu karargahına veya ordu kurağına verilen isimdir. Ayrıca kurultay meclisinin diğer adıdır ve aynı zamanda devletin yasama organlarına verilen ad olarak da tanımlayabiliriz. Türk boylarının (soylarının) belli bir amaç uğrunda karar vermek için geldikleri toplantılardır. Toy tarih ile ilgili bir kavram olarak Türklerle ve Türk kültürü ile ilişkilidir.

Tarihte Toy

Tarihte Toy genel olarak toplantı, toplanmak anlamındadır. Tarih boyunca süre geldiği gibi, bütün toplumlar ve toplumları yöneten hükümdarlar devlet yönetimi konusunda en iyi karara varabilmek için danışmanlar edinmek ve kurultaylar kurma ihtiyacı hissetmişlerdir. Toyun kelime anlamına bakacak olursak birbirine yakın olarak bayram, ziyafet, eğlenceli yemekler anlamlarına gelir diyebiliriz. Toy, devlet işleri konuşulup tartışıldıktan sonra eğlenilen, yenilen ve içilen karnaval türü bir toplanmadır. Başka bir deyişle, devletin hükümdarlarının (genellikle bu kişiler hakanlar olur) düzenlediği, yılın belirli günlerinde, devlet ileri gelenlerine ve halka verilen resmi bir ziyafettir. Kurultayların ardından yenilip içilip eğlenilen toplantılardır.

Eski Türklerde Toy

Türk Toyları, sadece bir devlet yasama organı değil, aynı zamanda tüm Türk boylarının, o zamanki siyasi irade olan hükümdarın çağrısıyla yılda üç defa, temsilci gönderdiği bir meclistir. Kağan, dönemin hükümdarı olmasına rağmen kendi başına töreleri değiştiremez. Yasama yetkisi Toya ait olduğu için töreleri de onlar koyabilir. Bunun sebebi ise Türk törelerine dayanır. Türk töresine göre Tanrı adına kullanılan kutun yeryüzündeki gerçek sahibi halktır. Kağanlar Türk Toyunda yapılan tartışmalar sonucu tüm boyların görüşü alınarak başa getirilir.

Kağan sadece bir vekildir. Kuta Türk halkı yerine vekalet eder. Bunlara ek olarak yeni kurulan bir devletteki ilk kağanı seçme hakkının halkta olduğu görüşü ile yönetim sağlanır. Türk Toyu yine bir araya gelip yönetime geçirdikleri kağanı görevden geri alabilmektedir. Bu demektir ki Toyların yönetimde fazlasıyla etkisi vardır ve yetkileri kağanınkinin üzerindedir. Ayrıca Toylar az sayıda kullanabildikleri kısıtlı yargı yetkisine de sahiptirler. Savaş ve barış kararları da Toyda verilir. Dış ülkelerle yapılan antlaşmalar Toyda onaylandıktan sonra yürürlüğe girerdi.

Toy Ne Zaman Toplanırdı?

Toylar, Mao-tun yönetimi döneminde insan ve hayvan nüfusunun belirlendiği, devlet işlerinin tartışıldığı ve dini ayinlerin yapıldığı üç büyük toplantıdan oluşmaktaydı. Hsiung-nu Devleti’nin  hükümdarları, yılda üç defa birinci (yılbaşı), beşinci (ilkbahar) ve dokuzuncu (sonbahar) aylarında bu toplantıları gerçekleştirmekteydi. Bu toplantılar yapıldıkları ayın beşinci günü olan “wu” günü yapılırdı.

Toy Nerede Toplanırdı?

Türk Toyları, Ötüken gibi devlet merkezleri olan yerlerde toplanmaktaydı. Ayrıca kutsal kabul edilen yerler de toplanma yerlerine dahildir. Türkler “Atalar Mezarlığı”ında toplanmış ve Gök Tanrı’ya kurbanlar verip Toylarını burada düzenlemişlerdir. Ayrıca bazen Türklerin ulu dağ tepelerini de bu tür toplantılar için kullandıkları bilinmektedir.

Toylarda Neler Yapılırdı?

Genel olarak, Toylarda devlet işlerinin görüşülüp daha sonrasında eğlenceler düzenlendiğini söylersek bu toplantılarda neler yapıldığını genişçe açıklamış oluruz. Fakat bu kurultaylar dönemden döneme, yöneticiden yöneticiye içerik olarak farklılıklar göstermiştir. Bir örnek olarak Mao-tun yönetimi dönemini gösterebiliriz. Bu dönemde Toylar daha çok insan ve hayvan nüfusunun belirlenmesi, devlet işlerinin görüşülmesi ve dini ayinlerin yapılması amaçlı bir araya gelindiği kurultaylar olarak düzenlenmiştir.

Moğollar yönetimde ise Moğolların Gizli Tarihi isimli eserde yazdığı gibi düğün, doğum, evlenme ve buna benzer hallerde düzenlenen bir meclis olarak ifade edilmiştir. Bu ifade bize Toyun farklı amaçlarla da toplanan bir meclis olduğunu gösterir. Hükümdarlar çeşitli sebeplerle Toy düzenlerlerdi. Bunlar, Tahta Çıkış Toyu, Zafer Toyu, Düğün Toyu, Doğum Toyu, Ad Koyma Toyu gibi Toylardır.

Toylarda Hangi Kararlar Alınırdı?

Toylarda boylar bir araya geldiklerinde genel olarak devlet sorunlarını tartışır, yönetimi etkileyecek kararlar alırlardı. Törelerde değişiklikler yapılırdı. Örneğin hükümdar ve veliahtını belirleyebilir, siyasal, sosyal ve ekonomik sorunlar ile ilgili kararlar alabilirlerdi. Hsiung-nu Devleti döneminde yapılan üçüncü önemli toplantıda, savaş ve sayım kurultayı da denilebilecek bu toplantıda, insan nüfusu ve atların sayımı yapılır ve savaş kararı görüşülürdü. İlk Türklerde Toy, aynı zamanda yasama yetkisine sahip bir topluluktu. Yani töreleri değiştirmek boylarının ellerindeydi.

Kengeş Nedir? Kurultay Nedir?

Kengeş, kısaca meclis anlamına gelmektedir. İslam öncesi Türk devletlerinde kurultay ya da Toy adı verilen toplantılarda dış ve iç konuların ele alınmasıdır.

Kurultay, kısaca danışma meclisi anlamına gelmektedir. Toy kavramı ile aynı anlamı ifade etmektedir. Eski Türklerde, devlet başkanına ve devlet işlerinin yürütülmesine yardımcı olmak için oluşturulan topluluk veya kurumlardır. Böylece halkın yönetime katılması sağlanmıştır. 13. yüzyılın ortalarından itibaren kaynaklarda geçmeye başlayan kurultay kavramı Toyun yerine kullanılmaya başlanmış, Toy ise yemekli eğlence yani ziyafet kavramı için kullanılır olmuştur.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.