Kanunlar Gelişiyor (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 3. ünitesi olan Orta Çağ’da Dünya ünitesinin 4. konusu olan Kanunlar Gelişiyor konusuna yer verdik. Kanunlar Gelişiyor konusunu “İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin günümüzün evrensel hukuk ilkelerine temel teşkil ettiğini kavrar.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Kanunlar Gelişiyor

Ders: Tarih 9

Ünite: Orta Çağ’da Dünya

Konu: Kanunlar Gelişiyor

Kazanım: İlk Çağ’ın sonlarından itibaren gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin günümüzün evrensel hukuk ilkelerine temel teşkil ettiğini kavrar.

Kanunlar Gelişiyor konusunda öncelikle Roma Hukuku nedir? sorusunu yanıtladık. Daha sonra Justinianus Kanunları ile Cengiz Yasası hakkında bilgi verdik.

Roma Hukuku Nedir?

Antik Roma’nın kuruluşundan beri (MÖ 7. yüzyıl) uygulamada olup Batı ve Doğu Roma’da da faaliyet gerçekleştirmeye devam etmiş bir hukuk sistemidir. Bu kanunlarla Roma halkının görev ve sorumlulukları, halk arasındaki ilişkiler gibi pek çok konu anlatılmış, Roma’daki karmaşaya son verilmiştir. Kanunnameyi diğerlerinden farklı kılan ise, özel hukuk ve kamu hukuku ayrımının ilk kez burada yapılmış olmasıdır.

Ölüm cezası, köleleştirme, uzuv kesme, sürgün, saç kesme ve hapis gibi cezaların yanı sıra mala yönelik yaptırımlar da uygulanıyordu. Roma Hukuku ile beraber verilen cezalar da değiştirilmiş, çağa uyum sağlamıştır. Öyle ki Doğu Roma’nın yıkılışından (MS 1453) veya Batı Roma’nın da tarihe karışmasından (MS 476) sonra terk edilmemiştir. Avrupa devletleri, Roma Hukukunu baz alarak, farklı adlar altında, kendi hukuk sistemlerini oluşturmuştur.

Justinianus Kanunları Hakkında Bilgi

Birinci Justinianus (Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus) 482-565 yılları arasında yaşamıştır. Makedonya’nın Üsküp civarlarındaki bir köyünde dünyaya gelip İstanbul’da hayata gözlerini yummuştur. 1 Ağustos 527- 14 Kasım 565 dönemlerinde Doğu Roma İmparatorluğu’nun imparatoru olarak hüküm sürmüştür. Hükümdarlığı süresince Bizans İmparatorluğu en parlak dönemlerinden birini yaşadığından ve sadece Bizans tarihinde değil, Geç Antik Çağ’ın da ileri gelen hükümdarları arasında olduğundan dolayı, bazı tarih yazarları ondan “büyük” şeklinde söz eder.

İmparatorluğu süresinde restore ettirdiği Ayasofya’nın başarısı ile anılsa da, en önemli faaliyetlerinden biri gerçekleştirdiği hukuk reformudur. Roma Hukuku bu kanunlar çerçevesinde oluşturulmuştur. Oluşturduğu Justiniaus Kanunları medeni konuları (aile, miras paylaşımı vb.) içermenin yanı sıra, özel hukuk ve kamu hukuku ayrımını ilk defa burda bulundurma özelliğine sahiptir.

Justinianus Kanunları maddeler şeklinde yazılmamış, belli olaylar için verilmiş somut örneklerle kanun maddeleri anlatılmıştır. Örneğin: Hapis cezası bulunmaz, suçlular manastıra kapatılır. Amaç kişinin özgürlüğünü kısıtlamak değil, kişinin hatalarından pişman olup arınması, temizlenmesidir.

Justiniaus Kanunları (Latince ismi ile Codex Justinianus) dört ana bölümden (Institutiones, Digesta, Codex, Novellae) oluşur ve geçmiş kanunları da bünyesinde barındırır.

Institutiones

Bu bölüm kanunların giriş bölümü niteliğindedir. Yeni bir hukuk sisteminin alt yapısı oluşturulmaya çalışılmıştır.

Digesta

Klasik hukuk üzerine çalışan insanların yazdıkları eserler derlenerek yaklaşık olarak 2.000 kitap gözden geçirilmiş ve 30.000 satırlık bu metin yazılmıştır. (Justinianus bu şekilde açıklar)

Codex

2. yüzyıldan başlayıp Justinianus’a kadar gelmiş geçmiş tüm imparatorların emirlerini içerir.

Novellae

Yalnızca Justinianus döneminde çıkarılan kanunlar yazılıdır. Bu dördüncü bölüm ise kendisinden sonra düzenlenerek yazılmış bir metindir. Bu neden ile daha gayri resmi olarak kabul edilir.

Cengiz Yasası Hakkında Bilgi

Moğol İmparatorluğu’nda hukuki ve askeri işleri düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” veya ”Büyük Yasa” denilmiştir. Ama Cengiz Han Yasası’nın tamamı Cengiz Han tarafından oluşturulmuş değildir. Cengiz Han Yasası, nesilden nesile aktarılan Türk ve Moğol törelerinin derlenip yazılı hâle getirilmesinden meydana gelmiştir. Cengiz Han, kağan seçildiği 1206 yılı kurultayında bu kurallara bazı ilaveler yapmış ve bunları resmi olarak yürürlüğe koymuştur. Otuz üç defter hâlinde düzenlendiği varsayılan bu yasalar, İslamiyet’i kabul eden Moğol hanedanları tarafından da uygulanmaya devam edilmiştir.

Cengiz Yasası’nda aile hukukuna ve ceza hukukuna dair bazı örnek maddeler:

• Kasıtlı bir şekilde yalan söyleyen, sihirbazlıkla uğraşan, casusluk yapan, kavga etmekte olan iki kişinin arasına girerek onlardan birine yardım edenlerin cezası ölümdür.
• Vazifesini ihmal eden askere sürgün; av sırasında avı kaçıran avcıya dayak ya da ölüm cezası verilir.
• Yemek yemekte olan adamların yanından geçen kişi; derhal attan inmeli, yemek yiyenlerin onayını almaksızın yemeğe oturmalı, yemek yiyenler de buna engel olmamalıdır.
• Ölüm cezasına çarptırılan şahıs diyet vererek ölüm cezasından kurtulabilir.
• Bir kimsenin evinde çalınmış at bulunduğu vakit, bu kimse atı sahibine iade etmeye ve bundan başka, atın sahibine ceza olarak da dokuz at vermeye mecburdur. Eğer çalan bu cezayı ödeyecek durumda değil ise bunun yerine çocuklarını vermek zorunda kalır. Çocuğu da yoksa şahıs idam cezasıyla cezalandırılır.
• Baba öldüğü zaman yaşça daha büyük olanlar fazla hisse alırlar. En ufak oğul babasının evinde kalır. Çocukların derecesi, annelerinin derecesiyle tayin olunur.
• Kaçan bir esiri/harp tutsağını ele geçirip de arayan kişiye iade etmeyenler ölümle cezalandırılır.
• Her türlü mabede hürmet edilmelidir. Bütün dinlerin ruhani reisleri her türlü vergi ve yükümlülüklerden muaf tutulmalıdır.

Tartışalım: Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” Adlı Eserine Göre Devletin Ayakta Kalmasını Sağlayan İlkeler Nelerdir?

Kutadgu Bilig (Mesut Olma Bilgisi), Türk İslam edebiyat tarihinin ilk siyasetname eseridir. Karahanlılar zamanında yazılmış olup Yusuf’a “Has Hacip” unvanını kazandırmıştır. Hem cennette hem de yeryüzünde saadeti nasıl elde edebileceğimiz üzerinde durur.

Yazısı; basit nasihattan ziyade, yıllarını insana ve insanı anlamaya vermiş olan birinin bilgi birikimi olarak değerlendirilmelidir. Bireyi, devleti ve cemiyeti ayrılmaz bir bütün kabul eden Yusuf Has Hacip, adaleti merkeze oturtur ve düzgün bir adalet sisteminin halkın refah düzeyini arttıracağını ön görür. Adaletin yanında destekleyici sütün niteliği taşıyan başka etmenler de bulunur.

Düşüncelerini temsili figürler aracılığı ile dile getirir. Bunlar 4 tane olup şu şekilde sıralanabilir;

• Kün-Toğdı (Gün doğdu): Hükümdar; kanunu, adaleti simgeler.
• Ay-Toldı (Dolunay): Hükümdarın veziri; mutluluğu, huzuru simgeler.
• Ögdilmiş (Başarılı): Vezirin oğlu; aklı, zekayı simgeler.
• Odgurmış (Birlik kuran): Vezirin kardeşi, kanaati, akıbeti ve hayatın sonunu simgeler.

Tartışalım: Cengiz Yasası’nın Ortaya Çıkmasında Moğol Kültürünün Etkileri Nelerdir?

Hukuk sistemlerinin kapsadığı kanunnameler, aile ve iş akitleri, ceza infaz yöntemleri toplum düzeninin sağlanmasına önemli katkı sağlamıştır. Kimi toplumlar bu kuralları yazılı hâle getirmiştir. Kurallara uyulmadığı takdirde karışıklıklar ve ayaklanmalar olacak, ileriye gitmesi halinde de ülkede düzen bozulacaktır. Hükümdarlar, düzeni sağlamaya çalışırken kendi topluluklarının, kültür ve gelişmişlik düzeyleri ile sosyal yapılarına göre hukuk kurallarını uyarlamıştır. Justinianus’un hazırladığı kanunlar ve Cengiz Han’ın kanunu bunlara örnektir. Büyük savaşlarla, büyük göçlerle, sosyal yapılarının farklılaşmasıyla ve gelişmişlik düzeylerinin ilerlemesiyle insanoğlu tarih boyunca hukuk kurallarını da geliştirmiştir. Böylece evrensel hukuk ilkeleri doğmuş ancak bulunan kanunlar tüm toplumlar tarafından aynı şekilde uygulanmamıştır.

Örneğin; Moğol hükümdarı Cengiz Han, Uygur Devleti’nden kullanmış olduğu alfabeyi kullanmış ve yasa oluştururken dönemin sosyal şartlarını göz önüne almıştır. Hükmettiği toplumun insanlarını iyi bilen Cengiz Han, bulunduğu coğrafyanın gerçeklerini göz önünde bulundurarak yasa oluşturmuştur. İnsanların yaşayışlarını sürdürmeleri ve yaşam kalitelerini korumak için suçlara karşı caydırıcı cezalar koymuştur.

Cevaplayalım: Justinianus Kanunları ve Cengiz Yasası’ndaki Aile ve Ceza Hukukuyla Alakalı Kurallardaki Farklılıklar Nelerdir?

Aile ve ceza adları altında ayrı ayrı inceleyecek olursak:
Aile: Justinianus Kanunları’nda aile konusunda bir kesinlik yoktur. Ailelerin dağılmaması için kurallar konulmamıştır. Konulan kurallar genellikle maddi açıdan caydırıcılığı sağlar. Moğol Devleti’nde ise aile toplumun bir kurumu olarak görülür ve dağılmaması için alınabilecek her türlü önlem alınır.

Ceza: Justinianus Kanunları’nda yapılan hatalar, maddi açılardan cezalandırılır, suçluyu arındırma, iyileştirme ve korkutma amacı vardır. Cengiz Han ise bir hatanın tekrar yapılmaması için gerçekten sert cezalar olması gerektiğine inanan bir liderdir. Usulsüzlüklerin cevabı çoğunlukla idam veya dövülme olur.

---

3. Ünitenin Tüm Konuları: Orta Çağ’da Dünya ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.

1. Konu: Orta Çağ’da Siyasi Yapılar

İmparatorluklarda Sosyal, Ekonomik ve Askeri Durum

2. Konu: Tarımdan Ticarete Ekonomi

Artı Üründen Sosyal Sınıflara

İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma

Orta Çağ’da Ticaret

İlk ve Orta Çağ’da Ticaret Yolları

3. Konu: Orta Çağ’da Ordu

Yerleşik ve Konar-göçerler Arasındaki Savaşlar

4. Konu: Kanunlar Gelişiyor (Şu an bu başlıktasınız!)