Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) nedir? Belirli bir dönemde üretilen tüm malların piyasa değerinin ekonomik bir ölçüsüdür.

Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurt İçi Hasıla nedir? Bir ülkenin gayri safi yurt içi hasılasının o ülkede yaşayan kişi sayısına bölünmesidir.

Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla bir devletin ekonomik durumunu göstermek için gayri safi yurt içi hasılaya göre daha doğru bir yoldur. Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılada ortalama bir vatandaşın yıllık geliri gözlemlenebilir. Bu gözlemler sayesinde o ülke ile ilgili bilgilere ulaşılabilir ve varsayımlar çıkarılabilir. Gayri safi yurt içi hasılaya gelecek olursak, gayri safi yurt içi hasıla bir ülkede belli bir zaman aralığında (birçok kaynakta 1 yıl) üretilen bütün kaynakların piyasa değerinde ekonomik değeridir. Bu bilgiler ile bir ülkenin ekonomik gücü büyük oranda hesaplanabilir. Türkiye günümüzde gayri safi yurt içi hasıla sıralamasında 21. olsa bile kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılada 74. sıradadır. Bu da Türkiye’deki vatandaşların ekonomik durumunu daha net bir şekilde göstermektedir.

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Nedir?

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH), belirli bir dönemde üretilen tüm nihai malların piyasa değerinin ekonomik bir ölçüsüdür. Kişi başına GSYH (nominal), ülkeler arasındaki yaşam maliyeti ve enflasyon oranlarındaki farklılıkları yansıtmaz; bu nedenle, uluslararası yaşam standartları karşılaştırıldığında, satın alma gücü paritesinde (PPP) kişi başına GSYH’nin kullanılmasının daha yararlı olduğu söylenebilir. Ulusal ekonomi piyasadayken daha kullanışlıdır. Belli bir dönem olarak kaynaklar çeşitli zaman dilimleri kullanır. Bu zaman dilimleri; bir ay, üç ay veya bir yıl olabilir. Fakat çoğu kaynak GSYH’nin dönemini bir yıl olarak alır.

GSYH’yi bulmak içinse şu formül kullanılır:

GSYH = Yatırım + Devlet Harcamaları + Tüketim + (İhracat – İthalat)

GSYH’den sermayenin aşınma ve eskime payı çıkartıldığı zaman safi yurt içi hasıla elde edilir. “Gayrisafi”, sermaye stokuna amortismanın eklenmesini ifade etmektedir.

Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Nasıl Hesaplanır?

Kişi başına düşen gayri safi milli hasıla, bir ülkenin gayri safi milli hasılasının o ülkenin nüfusuna bölünmesiyle elde edilir. Benzer şekilde, bir ülkenin gayri safi yurt içi hasılasının o ülkede yaşayan kişi sayısına bölünmesiyle de kişi başına gayri safi yurt içi hasıla elde edilir. Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla birçok konuda ülkeye yardımcı olup insanların ceplerinin güçlerini hesaplamaktadır. Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılanın hesaplamasında birkaç zorluk da bulunmaktadır. Bu zorluklardan en önemlisi bu gelirin dolar üzerinden hesaplanmasıdır. Dolar üzerinden hesaplama bütün ülkelerde eşit olmadığını söylemek doğru olur. Bütün ülkelerin döviz kurları arasındaki küçük farklılıklar farklı ülkelerin kullandıkları farklı sistemler ile birleşince tam doğruyu göstermemektedir. Ev içinde yapılan üretimin ekonomiye eklenmemesi durumu bulunmaktadır. Evde yapılan üretim ekonomiye bir şekilde girse bile gayri safi yurt içi hasılaya katılamamaktadır.

Her ülkenin iç fiyatlandırmasının farklı olması da bu durumu farklı ülkeler arasında karşılaştırmayı zorlaştırır. Örneğin İstanbul’un yabancı ülkelerden gelen kişiler için ucuz olması (döviz kurlarından dolayı) fakat orada yaşayan ve Türk lirası ile maaş alan kişiler için pahalı olması bu duruma bir örnek olmaktadır. Vergi kaçakçılığı ve yoksulluk problemleri de ekonominin hesaplanmasını zorlaştıran konulardan biridir. Bu süreçte kayıt altına alınmayan üretim ve tüketimlerin gayri safi yurt içi hasılaya alınması zor olduğundan kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılanın hesaplanmasını zorlaştırır ve sonucun yanlış olduğunu kanıtlar nitelikte olmaktadır. Sonuç olarak kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılanın hesaplanmasının yöntemi oldukça basit olsa da tam olarak doğru bir sonuç olmak neredeyse imkansızdır. Bu yüzden gayri safi yurt içi hasıla belli bir değere yuvarlanır daha sonra kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla hesaplanır.

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın Ekonomik Önemi

Gayri safi yurt içi hasıla kendi başına bir ölçüt kullanmada çok sınırlı bir kaynak olsa bile dünyanın süper güçlerini belirlemede yardımcı olur. Eğer bir ülkenin gayri safi yurt içi hasılası ne kadar fazlaysa o ülke diğer ülkelere göre daha prestijli ve görece daha güçlüdür. Fakat ülke içi konumda gayri safi yurt içi hasılanın etkileri biraz daha düşüktür. Her ne kadar ülkenin gelişmesinde önemli bir rol oynasa da kişilerin yaşam standartları hakkında bir bilgiye ulaşmak daha zordur. Bu gibi durumlar için gayri safi yurt içi hasıla yerine kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla kullanılır. Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla ekonomideki yaşam standartlarını gösterir.

Eğer bir milletin kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılası ne kadar yüksekse o ülkenin yaşam standartları, insani gelişme indeksi o kadar yüksektir. Çünkü böyle ülkelerdeki insanların belirli ihtiyaçlara ulaşması daha kolaydır. Bu ülkelerdeki insanlar öbür ülkelerdeki insanlardan daha zengin olur ve onlara kıyasla daha iyi bir yaşam sürerler. Fakat kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla da yurt dışında biraz önemsiz kalır. Her ne kadar o ülkeden ayrılan turistler başka ülkelerde çok daha varlıklı olsalar da gayri safi yurt içi hasılası düşük olan ülkelerin kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılası yüksek olabilir. Bu gibi durumlara genellikle küçük ülkelerde rastlanır. Örneğin Lüksemburg’un gayri safi yurt içi hasılası görece diğer Avrupa ülkelerine göre düşük olsa da kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılada Avrupa’nın birincisi konumundadır.

Türkiye’de Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın Yıllara Göre Değişimi

Türkiye’nin ekonomisi geçmişten beri uzun süre boyunca çalkantılı olmuştur. Türkiye’nin yıllara göre gayri safi yurt içi hasılası aşağıdaki tabloda bulunmaktadır. Grafiğe göre 1960 yılından 1993 yılına kadar sabit bir büyüme gözlemlenmektedir. Fakat bu dönemden sonra ülke uzun bir çalkantılı sürece girmiş. 2000 yılına kadar bu çalkantılı süreç devam etmiş, ekonomi bir büyümüş bir de küçülmüştür. Bu yüzden ekonominin stabil olmadığı da gözlemlenebilir. Bunların üzerine 2001’de ekonomik krizin yaşanması ile ülke büyük bir boşluğa düşmüş onları kurtaracak birini beklemiştir. O dönemlerde yeni yeni popülarite kazanan Ak Parti hızlıca oy kazanmıştır. Böylece 2002 yılında yönetimin başına Ak Parti gelmiş koalisyon hükümeti kalkmıştır. 2002’den sonra takip edilen ekonomik politikalar ile ülke hızlı bir büyüme göstermiş, diğer ülkelere örnek olmuştur. Ali Babacan’ın takip ettiği bu politikalar ile 2009 yılına kadar gayri safi yurt içi hasıla durmadan büyümüş 2009 krizi ile duraksama yaşasa da bu durumdan hemen kurtulabilmiştir.

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Dünya ile Karşılaştırılması

Türkiye 1960’lardan beri her zaman en büyük gayri safi yurt içi hasılaya sahip ilk 25 ülke arasında olmuştur. Her ne kadar 2002’den sonra çok hızlı bir büyüme göstermiş olsa da birçok gelişmiş ülkelerde buna benzer bir ivmelenme görünmüştür. Bu yüzden Türkiye gayri safi yurt içi hasılası en çok 16.lığa kadar yükselebildi. 2014’lerden sonra Türkiye’nin gayri safi yurt içi hasılası yavaş yavaş küçülmeye başlamış diğer ülkelere karşı rekabet şansını kaybetmeye başlamıştır. 2019’a kadar düşen gayri safi yurt içi hasıla 2020’de 19.luğa düşmüş 2021’de de 21.liğe gerilemiştir. Her ne kadar gayri safi yurt içi hasılası ilk 20 ülkeye girmese de Türkiye hala G20’nin bir ülkesidir. G20’nin faaliyetlerinden faydalansa da yakın bir dönemde G20 ülkelerinden çıkarılma olasılığı, başka bir ülkenin G20’ye alınma olasılığı bulunmaktadır. Bu durum yüzünden Türkiye birkaç ayrıcalığını kaybetme noktasına gelmiş; birçok kişi bu durumdan rahatsız, şikayetçi olmaya başlamıştır.

 

 

Not: Bu konuyla ilgili olarak Ekonomik Kriz Nedir? Türkiye’de Ekonomik Krizler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.