Birinci İnönü Savaşı Nedir? Nedenleri, Sonuçları ve Önemi

Birinci İnönü Savaşı nedir? Birinci İnönü Savaşı, 6-11 Ocak 1921 tarihlerinde TBMM Hükümeti ile Yunanistan Krallığı arasında Eskişehir’in İnönü ilçesinde yaşanmıştır. Savaşın sonucunda Yunan ordusu durdurulmuştur.

Bu yazımızda Birinci İnönü Savaşı nedir? Birinci İnönü Savaşı nedenleri nedir? Birinci İnönü Savaşı sonuçları nedir? Birinci İnönü Savaşı önemi ve özellikleri nedir? Birinci İnönü Savaşı ne zaman, nerede ve nasıl yaşandı? Birinci İnönü Savaşı komutanları kimlerdir? sorularını yanıtladık. Tüm ayrıntılarıyla I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) hakkında bilgi verdik.

Birinci İnönü Savaşı Nedir?

Birinci İnönü Savaşı nedir? Birinci İnönü Savaşı ne zaman, nerede ve nasıl yaşandı? sorularını yanıtlayalım. Çerkez Ethem’in isyanından fayda sağlamayı hedefleyen ve onunla beraber çalışan Yunanlılar Bursa ve Uşak mıntıkalarından Eskişehir ve Afyon taraflarına doğru 6 Ocak 1921’de harekete geçti. Hareket üç farklı koldan ilerleyerek savaşa ismini veren İnönü önünde birleşiyordu. Bursa civarında toplanan 3. İzmir Kolordusu iki ana kol halinde hareket ettiler. Yenişehir ve İnegöl bölgelerine düzenlenen harekatlar sonrası bu bölgeler Yunanlılar tarafından işgal edildi.

Uşak bölgesinde ise üç köyün işgali sonrası harekatlarını durdurdular. Yunanlılar 3 günlük yürüyüşün sonunda 9 Ocak 1921’de İnönü mevzilerinin önüne vardılar. Savaş 10 Ocak 1921’de saat sabah 6.30’da taarruza geçmesi ile başladı. Aynı gün düşmanın saldırısının kırılmasıyla savaş zaferle sonuçlandı. I. İnönü Muharebesi sonrası TBMM başkanı Mustafa Kemal Paşa 11 Ocak 1921’de gönderdiği telgrafında şöyle demiştir: “Bu muvaffakiyetin mukaddes topraklarımızı düşman istilasından kamilen kurtaracak olan kesin zafere bir hayırlı başlangıç olmasını Allah’tan diler ve bu tebrikatın umum Batı Ordusu er ve subaylarına iletilmesini rica ederim.”

Birinci İnönü Savaşı Nedenleri Nelerdir?

Birinci İnönü Savaşı’nın en büyük nedeni Çerkez Ethem meselesidir. Çerkez Ethem Milli Mücadele’nin ilk günlerinde hizmet vermiş bir çetenin reisidir. Bu çetenin ismi Birinci Kuvayi Seyyare’dir. Birinci Kuvayi Seyyare birliği Batı Cephesi’nde yer almaktaydı. Çerkez Ethem ve kardeşlerinin komutanın emirlerini yerine getirmemeleri, itaatsizlik etmeleri, düzenli ordu disiplinine karşı gelmeleri, Mustafa Kemal Paşa’ya karşı olanlarla beraber çalışmaları ve milli birlik ve beraberliğe zarar veren davranışlarda bulunmaları sonucunda Bakanlar Kurulu tarafından bu birliklerin 27 Aralık 1920’de tepelenmesi kararına varıldı.

Tepelenme kararı sonrası Çerkez Ethem birlikleri Yunanlıların tarafına katıldı ve onları taarruza geçme konusunda teşvik etti. Ayrıca Birinci İnönü Savaşı sonrası Yunanlılarla iş birliği yaparak 12 Ocak 1920’de taarruza geçti. Albay İsmet Bey komutanlığında piyade birlikleri harekete geçerek asi kuvvetleri dağıttı ve Kütahya işgal edildi. Kütahya’nın işgalinden sonra asi kuvvetler dağıldı ve Çerkez Ethem ile kardeşleri Yunanlılara sığındı. Çerkez Ethem meselesinin ardından Milli Mücadele’de büyük rol oynayan Kuvayi Milliye yani milis kuvvetlerin görevi düzenli ordunun kurulmasıyla sona ermiştir. Çerkez Ethem meselesinin yanı sıra Birinci İnönü Savaşı’nın diğer nedeni Yunanlıların Ankara’ya doğru ilerleyip Ankara’yı işgal etmek ve TBMM’yi kapatıp Sevr Antlaşması’nın yürürlüğe girmesini sağlamaktır.

Birinci İnönü Savaşı Sonuçları Nelerdir?

Savaşın sonucunda Türk tarafı sürekli geri çekilmiş olsa da, Yunanlıların Anadolu’nun iç taraflarına doğru ilerlemesini başarılı bir şekilde durdurmuş olmaları sebebiyle I. İnönü Muharebesi’ni kesin bir zafer olarak tanımlarlar. Yunanlılar ise bu savaşın hedeflerinin sınırlı olduğu ve hedefledikleri bölgeleri ele geçirdiklerini söyleyerek bu savaşın bir Türk zaferi olduğunu reddederler. Bu konu üzerine tartışmalar günümüzde de devam etmektedir. Yunanlıların geri çekilmesi ve diğer tarafa iradesini kabul ettirdiği bir antlaşma imzalatmaması bu savaşın Türk zaferiyle sonuçlandığını destekler. Savaştan hemen sonra Yunanlıların geri çekildiğini gören Türkler bunu bir zafer olarak kabul etmiş ve Ankara’da büyük kutlamalar yapılmıştır. Bu savaş, TBMM’nin kurduğu düzenli ordunun Batı Cephesi’ndeki ilk zaferidir. Bu savaşın sonucunda TBMM Hükümeti’nin morali ve otoritesi artmıştır. Moral ve otoritenin artmasıyla devlet sistemi çalışmaya başlamış, vergilerin düzenli bir sistem içinde toplanması ve askere alım işlemleri bir düzen içine girmiştir.

Savaş sonrası Türk tarafının komutanı Albay İsmet Paşa’nın rütbesi tuğgeneralliğe yükseltilmiştir. Bu zafer ile yeni kurulan Türk devletinin iç durumu kuvvetlenmiş ve dış dünyadaki itibarını arttırmıştır. İtibarının artmasıyla Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması ve Afganistan ile dostluk antlaşması imzalanmıştır. Afganistan ile yapılan dostluk antlaşması Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Müslüman ülkelerden biriyle ile yaptığı ilk antlaşmadır. Yunanlıların savaşı kaybetmesi, İtilaf devletlerinin Yunanistan’a olan güveninin azalmasına sebep olmuştur. Savaşın gidişatının kötüye gittiğini gören İtilaf devletleri durumu bir kere daha gözden geçirip yenilemek ve tekrardan tartışmak üzere Londra Konferansı’nı düzenlemiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni davet etmişlerdir. Son olarak 12 Mart 1921’de İstiklâl Marşı kabul edilmiş ve İlk Anayasa olarak da bilinen Teşkilat-ı Esasiye ilan edilmiştir.

Birinci İnönü Savaşı Önemi ve Özellikleri Nelerdir?

Mustafa Kemal Paşa’nın şu sözü Birinci İnönü Muharebesi’nin önemini açıklamaktadır: “Yeni Türkiye Devleti’nin küçük, fakat millî ülkülü genç ordusu, en dar bir hesapla üç kat üstün düşmanı İnönü Meydan Muharebesi’nde mağlup etti. Strateji sanatının en nazik icabatını isabetle uyguladı. İç hatların kullanılmasında harp tarihine parlak bir misal yazdı…” Birinci İnönü Muharebesi’nde düşmanın 20 bin piyade, 100’den fazla top ve 50 ağır makineli tüfeği vardı. Batı Cephesi’nin ise 6 bin tüfek 28 top ve 50 ağır makineli tüfeği vardı. Birinci İnönü Muharebesi karşısında üç kat büyük bir ordu bulunan Türk kuvvetlerinin yılmadan mücadeleyi sürdürüp işgalcileri defetmesinin tarihe kazınışıdır. Bu savaş sonrası Türk kuvvetlerinin namı tüm dünyaya yayılmış ve Sovyet Rusya ile Afganistan’la antlaşmalar yapılmıştır. Türk halkının düzenli orduya ve TBMM’ye duyduğu güven artmıştır. İtilaf Devletleri’nin moralinin bozulmasına ve Türk’ün haklı davasının dünyaya duyurulmasında büyük rol oynamıştır.

Birinci İnönü Savaşı Komutanları Kimlerdir?

Birinci İnönü Savaşı’nda Türk tarafının komutanı İsmet İnönü ve Yunan tarafının komutanı Anastasios Papoulas’tır.

Ayrıca Türkiye tarafında Mehmet Arif Bey (11. Kolordu), Mehmet Atıf Bey (24. Kolordu), Mehmet Nâzım Bey (4. Kolordu) gibi konutanlar da görev yapmıştır. Yunan tarafında ise Nikolaos Trikupis ve Çerkes Ethem birliklere komuta etmiştir.

İsmet İnönü Kimdir?

Mustafa İsmet İnönü İzmir’de 1884’te dünyaya gelmiştir. İlkokul ve ortaokulu Sivas’ta okumuş ve Mühendishane-i Berri-i Hümayun’u bitirmiştir. 1903’te Kara Harp Okulu’ndan ve 1906’da Harp Akademisi’nden mezun olmuştur. Mezun olduktan sonra ordunun farklı bölmelerinde görev yapmıştır. 1910 ile 1913 yılları arası Yemen İsyanı’nın bastırılmasında görev almıştır. I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve Suriye Cephesi’nde savaşmıştır. Milli Mücadele esnasında Mustafa Kemal Paşa ile birlikte çalışmış ve Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilmiştir. Batı Cephesinde Çerkez Ethem kuvvetleriyle savaşmış ve Birinci ve İkinci İnönü Savaşları’nı yönetmiştir. Savaşlardan sonra tuğgeneralliğe yükseltilmiştir.

Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz sonrası Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının ardından Lozan Barış Konferansı’na giden Türk heyetinin başkanı olarak katılmıştır. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması’nı imzalamıştır. Cumhuriyetin ilanıyla kurulan ilk hükümette Başbakan olarak görev yapmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümünün ardından TBMM tarafından Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı seçilmiş ve 1938-1950 yılları arası Cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır. 1950’de yapılan seçimleri kaybetmiş ve 1960 yılına kadar Ana Muhalefet Partisi Başkanı olarak görev yapmıştır. Sonrasında Kurucu Meclis üyeliğine seçilmiş ve 10 Kasım 1961’de tekrar Başbakanlığa atanmıştır. 1965’te görevinden ayrılmıştır. Sonrasında milletvekili olarak siyasetle uğraşmaya devam etmiştir. 1972’de Parti Genel Başkanlığı ve milletvekilliği görevlerinden istifa etmiştir ve Anayasa gereği Cumhuriyet Senatosu tabii üyeliği görevinde bulunmuştur. Mevhibe İnönü ile evlenmiş ve 4 çocuğu olmuştur. 25 Aralık 1973’te Pembe Köşk’te vefat etmiştir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak İsmet İnönü Kimdir? İsmet İnönü’ye Yönelik Suçlamalar ve Gerçekler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Anastasios Papoulas Kimdir?

Anastasios Papoulas Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’daki Yunan kuvvetlerini yönetmiş olan komutandır. 1859’da doğmuştur. Yunan Kralı Konstantin ile yakın arkadaşlık kurmuştur ve 20’li yaşlarında politikaya atılmıştır. 1920’nin sonlarında Anadolu’da bulunan Yunan kuvvetlerinin komutanlığına atandı. Batı Anadolu’yu ele geçirmek için Ocak 1921’de başlattığı ilk taarruz olan Birinci İnönü Muharebesi’nde Türk düzenli ordusunun komutanı Albay İsmet Paşa tarafından mağlup edildi. Anastasios Papoulas sonrasında ordusunun güçlendirerek ikinci defa taarruza geçer. İkinci İnönü Muharebesi olarak bilinen bu hareket de İsmet Paşa tarafından durdurulur. Eskişehir-Kütahya Muharebeleri ve Sakarya Muharebesi’nde de komutan olarak görev yapan Anastasios Papoulas, 1922’de savaşın sona ermesinin ardından Yunan Cumhuriyeti’ni kurma amacıyla 30’lu yıllara kadar Venizelos hükümetini desteklemiş ve siyasetteki başarısızlığından vatan hainliği ile suçlanmıştır. 1935’te askeri darbe planlama ile suçlanmış ve mahkeme kararı sonucu idamla cezalandırılmıştır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İkinci İnönü Savaşı Nedir? Nedenleri, Sonuçları ve Önemi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.