Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Gelişmeler

Mustafa Kemal Atatürk’ün fikir hayatını etkileyen yazarlar, düşünürler, olaylar, durumlar ve şehirler hakkında bilgi verdik.

Mustafa Kemal Atatürk de birçok insan gibi yaşadığı dönemde ve daha öncesinde yaşanmış olaylarla, karşılan durumlarla, çeşitli şehirlerle ve hayatı boyu okumuş olduğu yazar ve düşünürlerle fikir hayatını zenginleştirmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Olaylar ve Durumlar

Mustafa Kemal Atatürk hayatı boyunca şahit olduğu/okuduğu olaylar ve durumların altında yatan şeylerden etkilenmiştir. Bu olayların başında 1789 yılında halk tarafında Fransız yönetimine karşı başlatılmış olan özgürlük ve demokrasi arayışı olarak bilinen Fransız İhtilali vardır. Bu olay sonucunda başta milliyetçilik olmak üzere hak, hürriyet, demokrasi, milli irade gibi kavramlar dünyayı etkisi altına almıştır. Ayrıca Mustafa Kemal’in gençlik döneminde Osmanlı’nın genel durumu da onu etkilemiştir. Nelerin yapılıp nelerin yapılmaması gerektiğini anlamasına yardımcı olmuştur. Ülkenin sorunlarıyla daha lisedeyken bile yakından ilgilenmiş ve çözüm getirmeye çalışmıştır. Okul döneminde fikir alışverişlerinde bulunduğu öğretmenleri ve arkadaşları, katıldığı savaşlar, okuduğu yazılar ve gezdiği şehirler de ona ve fikir hayatına çok önemli katkılarda bulunmuştur.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Yazar ve Düşünürler

Mustafa Kemal Atatürk; Ziya Gökalp ile milliyetçiliği, Namık Kemal ile vatanseverliği, Mehmet Emin Yurdakul ile milliyetçiliği, Tevfik Fikret ile inkılapçılığı, Jean Jack Rousseau ile yurttaşlık bilinci, Montesquieu ile cumhuriyetçiliği, Voltaire ile bilimselliği ve akılcılığı öğrenmiştir. Birçok kişinin fikirleriyle fikir dünyasını oluşturmuştur. Çok çalışmış, çok okumuştur. Çalışkanlığının sonucu olarak bir ülkeyi kurtarmıştır. Kurtarmakla kalmayıp çağdaş bir hale getirmiştir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Yazarlar ve Düşünürler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Namık Kemal

Mustafa Kemal’in etkilendiği yazarlara bakıldığında öne çıkan ilk isim Namık Kemal’dir. Mustafa Kemal Manastır Askeri İdadisi’nde ileriki zamanlarda fikir hayatında çok önemli rolleri olacak insanları okurken Vatan ve Hürriyet Şairi olarak bilinen Namık Kemal’in eserleriyle ilgilenmeye başlamıştır. Milliyetçiliğin ve vatan sevgisinin temsilcilerinden sayılan Namık Kemal’i “Türk ulusunun yüzyıllardır beklediği ses” olarak görmüştür. Lise yıllarında edebiyata ilgisini uyandıran arkadaşı Ömer Naci ile birlikte şiirlerinde yurt, vatan, özgürlük, milliyetçilik konularından bahseden Namık Kemal’in şiirlerini okumuşlardır. Yazdığı şiir ve oyunlarda ele aldığı konularla onu okuyan çoğu insan gibi Mustafa Kemal’i de etkilemiştir. Ondaki milliyetçiliğin başlangıç noktası olmuştur.

Ziya Gökalp

Mustafa Kemal’in fikir hayatında etkili olan bir diğer şahsiyet Ziya Gökalp de Namık Kemal gibi Türkçülüğün önemli savunucularındandır. Türk milliyetçiliğinin babası olarak bilinir. Ziya Gökalp milliyetçiliği gerçek anlamda benimsemiştir. Lise yıllarının sonlarına doğru “Padişahım çok yaşa!” diye bağırması beklenirken “Milletim çok yaşa!” diye bağırmıştır. Fikirlerine yürekten bağlı olması nedeniyle genç yaşta kafasına kurşun sıkmıştır. Dünya eserlerini çevrilmesi için büyük uğraşlar sergilemiştir. Osmanlı’nın içinde fikirlerinin yayılması için haber organlarını sıkça kullanmıştır. Millet içinde birlik ve dayanışmayı desteklemiştir. Farklı ideolojilerden uzak durmuştur. Mustafa Kemal Atatürk de düşüncelerinden etkilendiği Ziya Gökalp’in önemini “Bedenimin babası Ali Rıza Efendi, hislerimin Namık Kemal, fikirlerimin Ziya Gökalp’dir.” sözüyle açıklamıştır.

Tevfik Fikret

Mustafa Kemal’in etkilendiği bilinen diğer kişiler ise Tevfik Fikret ve Mehmet Emin Yurdakul’dur. Milli Şair olarak bilinen Mehmet Emin Yurdakul ve onun milliyetçi şiirlerinden etkilenmiştir. Tevfik Fikret’in Mustafa Kemal’i etkileyen özelliği çağdaş ve inkılapçı oluşudur. Mustafa Kemal Atatürk’ün devletin kurulmasından sonra onu çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarmak adına yaptığı inkılaplarından temelinde Tevfik Fikret’in çağdaş ve batıcı fikirlerinden etkilenmesi yatmaktadır. Atatürk’ün en sevdiği şiirlerden olan, “Ferdâ senin: senin bu yenilik, bu inkılap. / Her şey senin değil mi ki zâten? Sen, ey gençlik” dizeleriyle başlayıp “Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır; / Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır!” dizeleriyle biten Ferda şiirini Tevfik Fikret yazmıştır. Mustafa Kemal onun için “Hangi Türk şairi böyle inkılapçı şiirler yazmıştır?” demiştir.

Jean Jack Rousseau

Mustafa Kemal yerli düşünürlerle birlikte yabancı düşünürleri de okumuştur. Onlardan sosyal ve siyasal alanlarda çokça ilham almıştır. Mustafa Kemal’in etkilendiği düşünürlerden biri Jean Jack Rousseau’dur. Fransız düşünür Rousseau’nun bilinirliğinin nedeni Fransız İhtilali zamanında ortaya çıkmış olan aydınlanmanın önderlerinden görülmesidir. Demokrasi için önemli olan bildirge ve metinlerin temelinde onun özgürlükçü ve eşitlikçi fikirleri vardır. Jean Jack Rousseau, Mustafa Kemal’e ülke kurma aşamasında üstünde duracağı özgürlük, hak, eşitlik, barış, demokrasi gibi kavramları katmıştır. İkisini ayıran nokta Jean Jack Rousseau Fransız İhtilali sürecinde yaşanan zalimliklerle bağlantılıyken Mustafa Kemal daha hoşgörülü ve barışçıl bir yol izlemeye çalışmıştır.

Voltaire ve Montesquieu

Fransız İhtilali düşünürlerinden bir başkası olan Voltaire de Mustafa Kemal’i özgürlükçü düşünceleriyle etkilemiştir. Voltaire’in Mustafa Kemal’i etkileyen temel düşüncesi din ve ifade özgürlüğünü savunmasıdır. Bu sayede ülkenin kurulum aşamasında Atatürk’ün laiklik düşüncesinde rol oynamıştır. Jean Jack Rousseau ve Voltaire gibi Mustafa Kemal’i etkileyen başka bir yabancı düşünür ise Montesquieu’dur. Cumhuriyetçi kimliğiyle bilinen Montesquieu, Mustafa Kemal’de bu düşüncelerin yerleşmesini sağlamıştır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Şehirler

Şehirler insanları üzerinde büyük etkiler bırakır. Çoğu insan doğdukları, okudukları, gezdikleri şehirlerden çok şey öğrenir, kendilerini geliştirir. Mustafa Kemal için bu değerli şehirler Selanik, Manastır, Şam, Sofya ve İstanbul’dur.

Selanik

Mustafa Kemal’in doğmuş ve küçük yaşlarını geçirmiş olduğu Selanik şu anda Yunanistan sınırları içerisinde bulunmakta olan bir şehirdir. 5’i küçük yaşta vefat etmiş olan 6 çocuğun kardeşi, okuma yazma bilen zeki bir anne olan Zübeyde Hanım ve modern bir evkaf katibi olan Ali Rıza Efendi’nin oğlu Mustafa Kemal doğduğu şehir Selanik’in özellikle sosyokültürel yapısından etkilenmiştir. Coğrafi konumu nedeniyle ticaretin canlı olduğu bir liman kenti olan Selanik’te ulaşım olanakları da çoktur. Bu yüzden çok çeşitli insanlar orada yaşamakta, Selanik’in etnik yapısını renklendirmektedirler. Rum’undan Ermeni’sine, Müslümanından Hıristiyanına farklı din, dil, ırka sahip insanların hoşgörü, saygı ve barış içinde yaşaması ve bunu şehrin geneline yansıtmaları Mustafa Kemal’i etkilemiştir. Farklı kültürlere karşı anlayışlı olmasını sağlamıştır.

Ancak zamanla Fransız İhtilali’nin etkisiyle dünyaya yayılan milliyetçilik dolayısıyla şehrin hoşgörülü yapısı bozulmuş ve kargaşalar çıkmıştır. Mustafa Kemal bu olayları gözlemlemiştir. Aynı sorunların Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşanmaması için “Ne mutlu Türk’üm diyene!” demiştir. İnsanlar arasındaki ayrımları en aza indirmeye çalışmıştır.

Manastır

Ekonomik, kültürel, siyasal olarak gelişmiş bir şehir olan Manastır Mustafa Kemal’in askeri lise anılarını barındırmaktadır. Milliyetçilik nedeniyle çıkan kargaşaların Manastır’da da başlaması Mustafa Kemal’in bu kargaşaları yakından takip etmesine, öğretmenleri ve arkadaşları ile bunları tartışmasına neden olmuştur. Bu dönemde Mustafa Kemal siyasetle içli dışlı olmaya başlamıştır. Yönetim biçimleri hakkında bilgi sahibi olmuştur. Genel olarak idadi yıllarına bakıldığında ise M. Emin Yurdakul gibi öğretmenlerinden ve ona edebiyatı/hitabeti sevdiren arkadaşı Ömer Naci gibi arkadaşlarından etkilenmiştir. Özellikle Mustafa Kemal idadide iken Türk-Yunan savaşında Osmanlı’nın savaş alanında galip gelip masa başında yenilmesine şahit olmuştur. Buradan diplomatik gücün önemini anlamıştır.

Şam

1905 senesinde 5. Orduya atanmasıyla Şam’a gelen Mustafa Kemal burada bulunduğu süreçte Arap ayaklanmalarını görmüştür. Bir yandan ayaklanmalarla uğraşırken diğer taraftan da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurmuştur. Siyasi olarak kendini geliştirmek için uğraşmıştır.

Sofya

Mustafa Kemal Sofya’ya ateşemiliter olarak gelmiştir. Bir süre otelde, daha sonra ise Alman bir ailenin yanında yaşamaya başlamıştır. Burada Alman kültürünü ve dilini öğrenme fırsatı bulmuştur. Sofya’da kaldığı zaman boyunca Bulgaristan’daki Türklere yardımcı olmuştur. Buradaki bir kostümlü baloya çağırılmış ve Türkçülüğünün temsili olarak yeniçeri kostümü giymiştir. Ateşemiliterliği sürecinde Bulgaristan’ın ordusunu ve siyasi özelliklerini inceleyerek Demokrasinin yararlarını gördü.

İstanbul

İstanbul Harp Okulu ve Akademisi’nde okumuş olan Mustafa Kemal’in İstanbul’da kalışının ona en büyük yararı Osmanlı’nın siyasal sorunlarını hızlıca öğrenebilme ve yakından inceleyebilme şansı bulmuş olmasıdır. İstanbul’dayken bu sorunları görmüş, tartışmış ve çözümler bulmak için uğraşmıştır. Okul sonrası sık sık arkadaşlarıyla buluşup Osmanlı’nın durumuyla ilgili konuşmuşlardır. Siyasal konuları ele alan bir dergi çıkarmaya başlamışlardır. Mustafa Kemal burada ileride ülkesi için önemini sürekli vurgulayacağı sanatla daha yakından ilgilenmiştir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Mustafa Kemal Atatürk’ün Fikir Hayatını Etkileyen Yazarlar ve Düşünürler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.