Mısır Mitolojisi Nedir? Tanrıları ve Hikayeleri

Mısır Uygarlığı, MÖ 3100-3150 yılları arasında kurulmuş ve günümüzde hala varlığını sürdüren, en eski uygarlıklardan biridir. Dolayısıyla Mısır mitolojisi oldukça kökenlidir. Tanrı ve tanrıçalar, Mısır halkının var oluşlarından beri hayatlarının bir parçası olarak gördükleri mitolojik imgelerdir. Bütün halklar belli dinlere inanır, bu dinlerin ise tanrıları veya tanrıçaları vardır; bazı dinler tek tanrılı, bazılarınınki ise çok tanrılıdır. Mısır Dini de diğer çoğu din gibi zamanla değişime uğramış; tanrıların sayıları artmış, görevleri ve önem seviyeleri değişmiştir. Bu yazımızda Mısır mitolojisi ve bu mitolojideki tanrıların gelişimi ve değişimi incelenecektir.

Mısır Mitolojisi

Mısır’ın kurulduğu ilk zamanlarda insanlar dini açıdan 5 gruba ayrılıyorlardı; bu dini grupların farklı isimleri, içlerinde bulundukları bölgeleri ve baş tanrıları vardı. Bu dini grupların isimleri Ennead, The Ogdoad, Chnum-Satet-Anuket üçlüsü, Amon-Mut-Khons üçlüsü ve Ptah Sekmet-Nefertem üçlüsüdür. Ennead -dokuzlu demektir ve 9 ana tanrıyı ifade eder- Heliopolis şehrinde kurulmuş, yaşatılmıştır, dokuz tanrının varlığına ve ana tanrının Atum (Atum-ra) olduğuna inanır. Bu dinin inandığı tanrılar Atum, onu çocukları Şu ve Tefnut, onların çocukları Geb ve Nut, onların çocukları İsis, Osiris, Set, Neftis’e ve bazı kaynaklara göre de İsis ile Osiris’in oğlu Horus’tur.

Mısır mitolojisi inancına göre, The Ogdoad yani sekizli, Hermopolis şehrinde kurulmuştur, sekiz tanrının varlığına inanır ve en büyük tanrıyı Thoth sayar. Bu din ise dört kurbağa tanrıya ve dört kurbağa tanrıçaya inanır. Bunlar Nun ve Naunet (suyun tanrı ve tanrıçası), Amun ve Amaunet (görünmezliğin tanrı ve tanrıçası), Heh ve Hauhet (sonsuzluğun tanrı ve tanrıçası) ile Kek ve Kauket (karanlığın tanrı ve tanrıçası) olarak bilinir.

Khnum-Satet-Anuket üçlüsü, adından da anlaşılacağı üzere Khnum, Satet ve Anuket adlarında üç tanrıya inanır ve baş tanrıyı Khnum kabul eder. Bu din ise Elephantine bölgesinde ortaya çıkmıştır. Amon-Mut-Khons üçlüsü, aynı Khnum-Satet-Anuket üçlüsü gibi üç tanrıyı kabul eder, bu tanrılar Amon, Mut ve Khnos’tur, bu dinin baş tanrısı Amon’dur ve din Teb şehrinde kurulmuştur. Ptah-Sekmet-Nefertem üçlüsü de bir önceki diğer iki üçlü (Khnum-Satet-Anuket üçlüsü ve Amon-Mut-Khons üçlüsü) gibi üç tanrının varlığına inanmıştır, baş tanrısı Ptah’tır ve Memphis şehrinde ortaya çıkmıştır.

Antik Mısır Mitolojisi Hikayeleri

Mısırlıların evren hakkındaki ilk düşünceleri evrenin karanlık kaos sularıyla dolu olduğu inancıydı. Mısır mitolojisi incelendiğinde; ilk tanrı, Re-Atum’du ve sudan gelmişti. Atum yere tükürmesi ile Şu (hava tanrısı) ve Tefnut (nem tanrıçası) oluştu. Dünya yaratıldıktan sonra Şu ve Tefnut iki çocuk dünyaya getirmişti: bunlar Nut (gökyüzü tanrıçası) ve Geb (yeryüzü tanrısı) adlarında bir kız ve bir erkekti.

Şu ve Tefnut karanlıkta yürürken kayboldu ve o zaman insanların yaratılışı gerçekleşti. Şu ve Tefnut’u bulmak için Re-Atum’un gözü bizzat kendisi tarafından yardıma gönderildi. Onlar bulununca akan sevinç gözyaşları insanları oluşturdu. Şu ve Tefnut’un çocukları Nut ve Geb arasında bir ilişki gerçekleşmişti. Şu bunu duyduğunda onların yanında durmamaya karar verdi ve bunun sonucunda gökyüzü ve toprak arasında bulunan havanın tanrısı oldu. Nut bunun sonucunda çocuğu doğuramayacağını anladı ve bilgelik tanrısı Thoth’dan yardım istedi. Thoth ona yardım edebilmek için Khons yani ay tanrısı ile kumar oynadı ve oyunu kazanıp o zaman 360 günlük olan yıla 5 gün daha eklemeyi başardı. Nut bu 5 günün her biri için çocuklarına sırasıyla Osiris, İsis, Set, Neftis ve Horus isimlerini verdi.

Osiris Kimdir?

Osiris Mısır kralı ve ölüm tanrısıydı. Kardeşi Set, onu öldürüp ve kral tahtına oturdu. Set’e Osiris’i öldürmesi yetmedi ve daha sonra, Osiris’in cesedini parçalara ayırdı. Nut’un diğer bir çocuğu olan İsis ise kardeşinin cesedinin parçalarını saklayıp daha sonra onları tapınağın altına gömmeye karar verdi.Babasının ölümünün intikamını almak isteyen Horus, Set kral olduktan sonra Set ile savaştı ve onu yendi. Set bu yenilginin üzerine çöle sürgüne gönderildi ve korkunç fırtınaların tanrısı haline geldi. Anubis, Osiris öldükten sonra onu mumyaladı ve Osiris ölülerin tanrısı haline geldi. Set’i yendikten sonra yeni kral olan kişi Horus’tu.

Horus Kimdir?

Horus Antik Mısır’da asil biri olarak değerlendirilirdi, firavunların çoğu Horus’un soyundan olmak isterdi ve bundan dolayı firavunların Horus’un soyundan olduklarına inanılırdı. Eski Yunanlılar ise Eski Yunan mitolojisinde bir Titan olan Tifon serbest kalınca tüm Yunan tanrıları korkup Mısır’a kaçar. Mısır’da, bu Yunan tanrılarının çoğunun Tifon’dan korunmak ve ondan gizlemek için hayvana dönüşüp çoğalmaya başladıklarında ilk doğanların ve onlardan sonraki neslin de Mısır tanrı ve tanrıçaları olduklarına inanılır.

Antik Mısır Tanrıları Listesi

Mısır mitolojisi ele alınırsa, Antik Mısırlıların inandıkları tanrılar çok fazla sayıda olmakla birlikte; her birinin bir görevi, adı, sembolik hayvanları ve tapınakları vardı. Bu tanrılar alfabetik sıraya göre açıklanacaktır.

A Harfi

Aker çift aslan tanrıydı, güneşin doğuşunun ve batışının bekçisiydi. Genellikle sırt sırta duran ve aralarında dengelenmiş bir güneş yuvarlağı bulunan iki aslan olarak tasvir edilirdi. Amon en eski haliyle hava ve rüzgar tanrısıydı, daha sonralarda ise Mısırlılar Amon’u bereket tanrısı ve her şeyin yaratıcısı olarak görmeye başladılar, Amon Yeni Krallık döneminde tanrıların ve tüm firavunların babası olarak biliniyordu, Güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirildi ve Amon-Ra olarak anılmaya başladı.

Tapınağı Karnak Tapınağı, sembolik hayvanları kaz ve koçtu. Ammut “Dişi Şeytan” veya “Yok Edici” olarak biliniyordu ve yaşarken iyi kişiler olmadıklarını düşündüğü ölülerin kalbini yediğine inanılırdı. Anubis büyü ve mumyalama tanrısı olarak bilinirdi, ölen insanlara Ölüler Dünyası’nda rehberlik ederdi. Anubis Osiris ve Neptis’in oğluydu, sembolik hayvanı ise çakaldı. Anukis Nil Nehri’nde bulunan İlk Şelale’nin tanrıçasıydı. Khnum ve Satis’in kızı olarak bilinirdi. Aten Cennet ve Yeryüzü’nün hakimi olarak bilinirdi, tasviri ışınlı bir güneş yuvarlağı olarak yapılırdı. Akhenaten’in saltanat sürdüğü dönemde en önemli tanrı olarak kabul edilmiştir.

B, G ve H Harfleri

Bast ana tanrıçalardan biriydi ve güneş tanrıçası olarak geçerdi, Güneş tanrısı ve anatanrı olarak bilinen Ra’nın kızıydı ve tasviri Güneş’in sahip olduğu mahsulleri olgunlaştıran ve hastalıkları iyileştiren yaşam gücü olarak yapılırdı. Sembolik hayvanı kediydi ve tapınağı Bubastis idi. Bes adına bir cüce vardı, tanrıların soytarısı olarak da bilinirdi, bununla birlikte insanların yuvalarının ve çocuklarının koruyucusu olduğuna inanılırdı. Geb yeryüzü tanrısı’dı, Nut’un hem ikiz kardeşi hem de kocasıydı.

Geb ile Nut’un 5 çocukları vardı: bunlar Osiris, İris, Set, Neptis ve Horus’tu. Sembolik hayvanı kaz idi ve genelde böyle tasvir edilridi. Hapi, Nil Nehri’nin taşkınlarınndan sorumluydu ve aynı zamanda Nil Nehri’nin tanrısıydı. Hapi’ye tapınan insanlar onun güneş tanrısı olan Ra’dan bile daha önemli olduğunu düşünürlerdi. Hathor Horus’un karısıydı, en eski tanrıçalardan biriydi; aşkın, güzelliğin ve neşenin tanrıçası ve ana tanrıçalardan biriydi. Hathor aynı zamanda ölüm tanrıçası olarak da kabul edilirdi, tabınağı Denderah, sembolik hayvanı ise inekti. Horus Gökyüzü tanrısıydı ve Set’i yenerek babası Osiris’ten miras aldığı da söylenen tahtın sahibiydi. Tabınağı Edfu, sembolik hayvanı ise şahindi, Horus Set ile savaşırken gözünü kaybetmişti ve bu yüzden Horus’un Gözü uğurşu sayılır, Eski Mısırlılar tarafından kapılara asılırdı. Hathor ve Horus’un bir oğulları vardı, adı ise Ihy idi, müziğin ve müzisyenlerin tanrısı olarak bilinirdi.

İ ve K Harfleri

İsis en eski ve en önemli tanrıçalardan biriydi, insanlar tarafından “Büyük Ana Tanrıça” ve “Zanaat Tanrıçası” olarak bilinir ve bu şekilde tapınılırdı. Nut ve Geb’in kızıydı, kardeşi Osiris ile evliydi ve tapınağı Philae idi. Khepi güneşin doğuşuyla ilişkisi olduğu düşünülen bir güneş tanrısıydı. Tasviri genellikle bir dışkı topunu itmekte olan bir bok böceği olarak yapılırdı. Bu tasvirin sebebi insanların Khepi’nin güneşi her gün gökyüzünde iterek ilerlediğine inanmalarıydı. Khnum Eski Mısırlıların inancına göre çömlekçi çarkıyla kilden insan yaratıyordu, Khnum’un aynı zamanda Nil Nehri’ni yönettiğine inanılırdı. Tapınağı Elephantine, sembolik hayvanı koçtu. Khonsu Amon ve Nut’un oğluydı ve Ay Tanrısıydı. Thoth ile kumar oynayıp kaybetmişti.

M ve N Harfleri

Ma’at evrenin denge ve ahengini temsil ederdi, insanlar ona doğruluk ve adalet tanrıçası olarak taparlardı, simgesi kuş tüyüdü. Ma’at aynı zamanda doğru, hakikat ve denge anlamında da kullanılmakta olan bir kavramdı. Min’e erkekler bereket tanrısı olarak taparlardı, daha sonralarda ise onun mahsullerin büyümesini sağlayan Yağmur Tanrısı olduğunu düşünüp ona bu şekilde tapmaya başladılar. Tapınağı Koptos, sembolik hayvanı boğa ve sembolik bitkisi maruldu.

Mut bir ana tanrıçaydı, Amon’un karısıydı, tanrıların kraliçesi ve canlıların ananı olarak bilinmekteydi. Tapınağı Karnak, sembolik hayvanı dişi aslan idi. Nefertem Yağ ve Esans Tanrısı’ydı. Ptah ve Sekmet’in oğlu olarak bilinirdi, sembolik çiçeği kutsal mavi lotus’tu. Neith Savaş, Avcılık ve Dokuma Tanrıçası’ydı, ilerleyen zamanlarda ise onun Ölülerin Koruyucusu ve Ölüler Dünyası’nın Kılavuzu olduğu düşünülecekti. Neith aynı zamanda Güneş’in Annesi ve Aşağı Mısır’ın Kırmızı Tacı’nın muhafızıydı. Tapınağı Sais, simgeleri kalkan ve oklardı. Neptis ölülerin koruyucusu ve bazı kaynaklara göre de nehir tanrıçası idi, erkek kardeşi ve çöl tanrısı olan Set ile evli olduğu bilinirdi. Nut gökyüzü tanrıçasıydı, Şu’nun kızıydı ve yeryüzü tanrısı olan Geb ile evliydi.

O, P ve R Harfleri

Osiris erkek kardeşi Set tarafından öldürülmeden önce Mısır’ın tahtına sahipti, Anubis tarafından mumyalandıktan sonra Ölülerin Hükümdarı ve Ölüm Tanrısı haline geldi. Baş tanrılardan biriydi, Geb ile Nut’un oğluydu, ebedi hayatın simgesi olarak kabul edilirdi. Ptah, sanatçıların, heykeltıraşların, mimarların ve Memphis şehrinin koruycusuydu. Kendisinin de bir mimar olduğuna inanılır, kainatın iskeletini inşa etmekten sorumlu olduğu düşünülürdü. Tapınağı Heliopolis’ti. Ra, ana Güneş tanrısıydı, her gün kayığı olarak nitelendirilen güneş ile yeniden doğar ve gökyüzünün bir ucundan diğer ucuna yolculuk yapardı. Tapınağı Heliopolis idi. Renenutet, büyük güçlerin tanrıçası ve çocukların koruyucusuydu. Mahsullerin ve çiftlik hayvanlarının gelişmesini ve büyümesini sağlardı, bunun dışında bakışlarıyla düşmanlarını yok edebilirdi. Tapınağı Medinet el Fayum, sembolik hayvanı yılandı.

S ve T Harfleri

Satis avcıları korurdu, Mısır ile Nubya’nın sınırına muhafızlık ederdi ve firavunun düşamlarını öldürmek sorumluluğuydu. Khnum ile evliydi. Sekmet, güneşin yok edici gücünün ve anneliğin temsiliydi. Acımasız bir savaş tanrıçası olarak bilinirdi, Nut ve Geb’in kızıydı, Ptah’ın karısıydı. Semboli hayvanı dişi aslandı. Set Çöl ve Kötülük Tanrısıydı, erkek kardeşi Osiris’i öldürmüş, onun oğlu Horus’a yenilmişti. Geb ve Nut’un oğluydu. Hayvanları eşek, domuz ve hipopotamdı.

Şu (ya da Shu) Ra’nın oğlu olarak bilinirdi, Hava ve Rüzgar Tanrısıydı, Tefnut’un erkek kardeşi, aynı zamanda kocasıydı, Geb ile Nut’un babasıydı. Sobek Su Tanrısıydı, aynı zamanda Timsah Tanrı olarak da bilinirdi. Çok hiddetli olmasıyla ün salmıştı, hiddeti hem korku salar hem de çevresindekileri ona hayran ederdi. Timsah başlı bir tasvire sahipti, Renenutet’in kocasıydı, tapınağı Fayyum ve Kom Ombo, sembolik hayvanı timsahtı. Taweret doğum tanrıçasıydı, dişi bir hipopotam olarak da tasvir edilirdi. Thoth bilgelik ve ay tanrısıydı, tüm tanrılara katip idi, bilgileri kaydederdi, Ma’at ile evliydi, tapınağı Hermopolis’ti, sembolik hayvanları babun ve ibis kuşuydu.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Sümer Mitolojisi’nde Tanrı Anlayışı – En Etkili Sümer Tanrıları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.