Kutadgu Bilig Nedir? Konusu, Özellikleri ve Önemi

Bu yazımızda Kutadgu Bilig ne zaman, nerede, kim tarafından, kim için, niçin ve nasıl yazıldı? Kutadgu Bilig özellikleri nelerdir? Kutadgu Bilig önemi nedir? Türk-İslam tarihi içerisinde Kutadgu Bilig’in önemi nedir? Kutadgu Bilig karakterleri kimlerdir? Bu karakterlerin özellikleri nelerdir? sorularını yanıtladık. Ayrıca Kutadgu Bilig anlamı, içeriği ve konusu hakkında bilgi verdik.

Kutadgu Bilig Nedir?

Kutadgu Bilig ne zaman, nerede, kim tarafından, kim için, niçin ve nasıl yazıldı? sorusunu yanıtlayalım. Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib tarafından Karahanlı Devleti’nde ve Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Yusuf Has Hacib, eseri önce Balasagun’da yazmaya başlamış, ardından gittiği Kaşgar şehrine tamamlamıştır. Yusuf Has Hacib, Arapçanın bilim dili, Farsçanın ise şiir dili olarak kabul gördüğü günlerde Dünya’ya Türkçe bir eser bırakmıştır. Ancak eserin nazım ve aruz biçiminde Fars edebiyatının etkileri görülmektedir. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig eserini 1069-1070 yılları arasında kaleme almıştır, Kutadgu Bilig’in yazılması 18 ay sürmüştür. Eser yazıldıktan sonra Yusuf Has Hacib tarafından Karahanlıların hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. Kutadgu Bilig’in yazılma amacı hem bu dünyada hem de ölümden sonra eseri okuyan kişilere yol göstermesidir. Yusuf Has Hacib bu eseri Karahanlı Devleti’nin hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a atfen yazmıştır.

Kutadgu Bilig Konusu Nedir?

Kutadgu Bilig’in içeriği ve konusu hakkında bilgi verelim. Kutadgu Bilig’de dört ana karakter bulunur. Bu karakterler hükümdar, vezir, bilge ve derviştir. Kitapta devletten iyilik yapmanın faydalarından, Dört Halife ve Tabgaç Buğra Han’dan bahsedilir. Ayrıca bilgi ve akılın bize yol göstermesi, aklı kullanmanın faydaları, adalet ve hükümdarın görevlerinden de bahsedilir. Kitabın içeriği ve konusu insan ilişkilerini de kapsamaktadır. Kutadgu Bilig’de vezirin, komutanın, içkicibaşının, aşçıbaşının, hizmetkârların görevleri ve insan ilişkileri yer almaktadır. Dünya’daki kusurlar, ahirete nasıl ulaşılacağı, hükümdarlara ve beylere hizmet etmenin usulleri, yoksul insanlarla, şairlerle, meslek sahipleriyle, çiftçilerle, hayvancılıkla uğraşanlarla, bilim adamlarıyla nasıl iletişim kurulacağı, çocukların nasıl eğitilmesi gerektiği, ziyafete gitme ve ziyafetlere davet etme adabı ve usulleri, doğruluk ve insanlık, zaman kavramı ve dostlar hakkındaki bilgiler ve konular Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış Kutadgu Bilig’de işlenen ve ele alınan konulardır. Yusuf Has Hacib ayrıca kendine kırk dört beyitte öğüt vermiştir.

Kutadgu Bilig Karakterleri Kimlerdir?

Kutadgu Bilig’deki karakterler kimlerdir ve bu karakterlerin özellikleri nelerdir? sorusunu yanıtlayalım. Kutadgu Bilgi’de ana karakterler bulunur. Bu karakterler Kün-Toğdı (gün doğdu), Ay-Toldı (dolunay), Ögdülmiş (övülmüş) ve Odgurmış (uyanmış) olmak üzere dört tanedir. Kün-Togdı hükümdar, Ay-Toldı vezir, Ögdülmiş vezirin oğlu ve bilge, Odgurmış vezirin akrabasıdır ve derviştir. Kutadgu Bilig’deki bu dört ana karaktere yazarı Yusuf Has Hacib özellikler yüklemiştir. Karakterler bazı durumları ya da duyguları temsil etmiştir. Kitapta, Kün-Togdı adaleti ve doğru kanunu, Ay-Toldı saadeti, Ögdülmiş akıl ve bilgiyi, Odgurmış hayatın sonunu temsil etmiştir. Eserde dört şahıs tartışarak ya da konuşarak bireysel özelliklerini göstermektedir. Yusuf Has Hacib, bu dört karakter üzerinden dönemin ahlaki yapısını, bilgi ve saadeti aynı zamanda doğru kanunları ve kuralları anlatmıştır. İnsanların iyilik yaparak saadete ermesinden bahsetmiş ve ölümü de insanların sonu olarak işlenmiştir.

Kutadgu Bilig Özellikleri Nelerdir?

Kutadgu Bilig, Mesnevî nazım şeklinde ve arûz vezniyle yazılmıştır. Kutadgu Bilig eseri Türk edebiyatında siyasetname türündeki ilk eserdir. Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Eser, içindeki eklerle beraber seksen sekiz başlıktan oluşur. Aynı zamanda altı bin altı yüz kırk beş beyitten ve seksen beş bâbdan oluşur. Eserin kafiyesi kaside şeklinde yapılmıştır. Kutadgu Bilig, İslamiyet’in Türkler tarafından kabulünden sonra ortaya çıkan ilk yazılı eserdir. Türkiye Türkçesine “Mutlu Olma Bilgisi” olarak çevrilmiştir. Eserin özelliklerinden biri, dönemin Karahanlı hükümdarına atfen, 18 ay içinde yazılmasıdır. Kutadgu Bilig’de dört karakter bulunur. Eser beyitler hâlinde yazılmıştır. Kutadgu Bilig’in günümüze ulaşabilen üç tane nüshası bulunmaktadır. Nüshaların adları Herat nüshası, Mısır nüshası ve Fergana nüshasıdır.

• Herat nüshası, 1439 yılında kopya edilmiştir. Fatih’in emriyle İstanbul’a getirilmiştir ancak Avusturya elçiliğindeki müsteşar tarafından ele geçirilip Viyana’ya gönderilmiştir.
• Fergana nüshası, bugünkü Özbekistan’da bulunmuş, kitabın dağınık ve karışmış sayfaları tekrar birleştirilerek dikilmiştir ancak bu nüshanın baş ve son kısmı eksiktir.
• Mısır nüshası, 1896 yılında Kahire’de bulunmuştur. Bir kütüphanenin bodrumundaki kitaplar düzenlenirken kitabın dağınık ve kopmuş sayfaları bulunarak tekrar bir araya getirilmiş ve nüsha kaybolmaktan kurtarılmıştır.

Üç nüshanın ikisi Arap alfabesinde, biri Uygur alfabesinde yazılmıştır. Üç nüshanın hepsi de 1942 ve 1943 yıllarında Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanmıştır. Kutadgu Bilig yazıldıktan sonra kitaptan çok az insan istifade etmiş ve kitap unutulmuştur. Aslında Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan kitap, insanlar tarafından çok fazla kullanılmamış ya da okunmamıştır. Daha sonraki yıllarda nüshaları ortaya çıkan kitap, ilk defa Pierre-Amadee Jaubert tarafından 1825 yılında bilim çevrelerine tanıtılmıştır. Kitabın tanıtılması eserin insanlar tarafından ele alınmasını ve incelenmesine büyük katkıda bulunmuştur.

Kutadgu Bilig Önemi Nedir?

Kutadgu Bilig, Türk edebiyatında Türklerin İslâm dinini kabul etmesinden sonra yazılan ilk eserdir. Kutadgu Bilig, Türk-İslam edebiyatında büyük bir önem taşır. Eserde bireyi hem bu dünyada hem de ölümden sonra doğru yola ve saadete ulaştıracak bilgiler bulunur. Bu dünya ve öbür dünya kavramları ayrıca kitapta Arap alfabesi ile “Bismillahirrahmanirrahim” yazması Türklerin İslamiyet etkisi ile karşılaştığını kanıtlar ve Türk-İslam edebiyatının örneklerinden olduğunu gösterir. Ayrıca kitabın Türk edebiyatındaki ilk siyasetname örneğidir ve kitaptaki dört karakter ülke yönetimini temsil eden bireylerdir. Yusuf Has Hacib, kitabında ideal insanlardan ve uygun davranışlardan bahsetmesi, kendi dönemini eleştirmesi kitabın önemli özelliklerinden birisidir.

Kutadgu Bilig, Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra yazılmıştır. Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra bilim dili olarak Arapça, şiir dili olarak Farsça benimsenmiştir. Türk diline Arapçanın ve Farsçanın bazı dil bilgisi kuralları dahil edilmiştir. Kutadgu Bilig’in Karahanlı Türkçesiyle yazılması ve Hakaniye lehçesiyle yazılmış ilk eser olması Türk tarihi açısından önemlidir.

Türk-İslam Tarihi İçerisinde Kutadgu Bilig’in Önemi

Kutadgu Bilig’in günümüzdeki üç nüshasından biri Uygur alfabesi ile ikisi Arap alfabesi ile yazılmıştır. Kutadgu Bilig, Türk-İslam tarihinde siyasetname türünde yazılmış ilk eserdir. Arap ve Fars etkileri görülmesine rağmen Yusuf Has Hacib bu kitabı Karahanlı Türkçesinin Hakaniye lehçesiyle yazmıştır. Kitapta, Dört Halife ve Muhammet’ten bahsedilir. İslam dinine, peygamberlere ve halifelere övgüler bulunur. Kitapta bu dünya ve öbür dünya kavramlarının geçmesi ahiret inancı olduğunun kanıtıdır. Türkler, İslamiyet’i kabul ettikten sonra Türk toplumunun kültürünün değiştiğini ve bunun yazılı eserlere de yansıdığı görülür.

Yusuf Has Hacib, ideal insan tanımını ve ideal insanda olması gereken özellikleri sıralarken iyilik yapmayı öne çıkarır. Yusuf Has Hacib, insanların sonundan ve ölümden bahsetmiş, iyilik yapmayı ahirette de devam etmek gerektiğinden söz etmiştir. Kutadgu Bilig’de saadete ermek için insan bu dünyada yapılan iyiliklerle ahirete gider ve orada da iyiliklerine devam eder. Kitabın insanlara her iki dünyada da mutluluğa ve doğruluğa ermek için bir yol gösterici niteliği taşıması, dönemin ahlakından ve toplumdan bahsedilmesi Türklerin İslamiyet’i kabul edişinden sonraki değişimini daha rahat anlamamızı sağlamıştır.