Hıdırellez Nedir? Hıdırellez Duası, Dilekleri, Ritüelleri

Hıdırellez ne zaman? Hıdırellez, 5 Mayıs gecesi başlar ve 6 Mayıs’ta sona erer. Türk dünyasında kutlanılan önemli günlerden biri olan Hıdırellez günü insanlar genel olarak ilkbaharın gelişini kutlarlar. Bu yazımızda Hıdırellez konusunu inceledik. Tüm ayrıntılarıyla Hıdırellez duası, dilekleri ve ritüelleri;

Hıdırellez Nedir?

Hıdırellez, hem Türkiye’de hem de bir çok Orta Asya ve Orta Doğu ülkesinde en önemli mevsimsel bayramlardan (festivallerden) biri olarak kabul edilir. Türkiye’de Hızır (Ruz-ı Hızır) olarak da adlandırılan Hıdırellez, Hızır ve İlyas peygamberlerin Dünya’da buluştuğu gün olarak kutlanır. Hızır ve İlyas kelimeleri bu terimi oluşturmak için bir araya getirilmiştir. El-Hızır olarak da bilinen bu gün aynı zamanda Suriye’deki en önemli sosyal kutlamalardan biridir. Hıdırellez Günü her yıl 6 Mayıs’ta kutlanır. Hicri takvimde ise 23 Nisan’da kutlanır. Diğer ülkelerde bu gün çoğunlukla pagan ve Saint George kültleriyle bağlantılıdır.

Hıdırellez Kökeni

Hızır ve İlyas’ın bileşik bir şekli olarak ortaya çıkan Hıdırellez kelimesi iki farklı kişi olarak kabul edilir. Dini kaynaklar ile ilgili olarak İlyas hakkında çeşitli referanslar vardır. Ancak Hızır hakkında çok fazla bilgi yoktur. Hızır ve İlyas’ı özdeş olarak görme algısı, İlyas’ın Tasavvuf bağlamında belirsiz bir figür olarak durmasından kaynaklanmaktadır. Aynı zamanda İlyas hakkında neredeyse hiç efsane olmamasına karşın Hızır hakkında çok fazla olması ve Hızır’da pek çok büyük makam varken İlyas’ta sadece birkaç makam bulunması da bu özdeşliğin nedenleri arasındadır. Dördüncü Halife olan Hz. Ali, Alevi-Bektaşi inanç sistemi içinde Hızır ile ilişkilendirilmektedir.

Aziz George, Hristiyanlıkta Hızır’a karşılık gelen figürdür. Aziz George ile ilişkilendirilmesinin yanı sıra Aziz Theodore ve Aziz Sergios şeklinde de tanımlanmaktadır. Aziz George’un Hızır ile özdeş olduğuna inanılıyor. Aynı zamanda bu kişiliğin bazı Müslüman azizlerle de benzer olduğuna inanılıyor. Örneğin Teselya’daki Torbalı Sultan ve Cafer Baba, Üsküp’teki Karaca Ahmet Sultan.

Türkiye’nin farklı bölgelerinde kullanılan diğer isimleri: Edirne ve Kırklareli’deki Romanlar arasında “Hıdrellez, Hızır-ilyas, Ederlez, Tepreş, Haftamal, Eğrice” ve ayrıca “Kakava”. Bu unsur aynı zamanda Kuzey Dobruja’da (Romanya) yaşayan Kırım Tatarları arasında “Tepreş” olarak da bilinir. Diğer ülkelerde ise; Dita e Shëngjergjit (Arnavutluk), Gergyovden (Bulgaristan), Shëngjergji, Gjurgjovden, Erdelezi, Agiu Giorgi, Hıderles (Makedonya), Khider-Elyas (Irak), Khidr-Elyas, Mar Elyas, Mar Georgeos (Suriye) olarak bilinir.

Hıdırellez Nasıl Kutlanır?

Orta Asya’daki birçok Türk kabilesi arasında baharın veya yazın gelişini kutlayan çeşitli ritüellerin uygulandığı yaygın olarak görülmektedir. Bir dereceye kadar, Yakut bölgesinde eski çağlardan beri uygulanan bahar ritüelleri hakkında bilgimiz var. Bu ritüelleri Tengri’nin (cennetsel evreni kontrol eden mavi gökyüzünün tanrısı) şerefine gerçekleştiriyorlardı. Dünya yeşille bezendiğinde, ağaçların altında toplandılar ve Tanrı’yı onurlandırmak için atları ya da öküzleri feda ettiler. Daha sonra bir daire şeklinde toplandılar ve birlikte kımız (kısrakların fermente sütünden yapılan Batı ve Orta Asya içeceği) içtiler. Bu kutlamalar Nisan ayında gerçekleşmektedir. Tunguslular, bu ritüelleri Mayıs ayında uyguladılar. Bu arada dünyaya ve gökyüzüne beyaz kısraklardan kurbanlar sundular.

Moğollar, Kalmiler ve Buryatların ilkbahar ve yaz aylarında ritüelleri uyguladıkları bilinmektedir. Bu gelenekler yüzyıllarca korunmuştur. Türk halkının, Batı’ya (Türkiye ve Balkanlar) göç etmeden önce, Orta Asya’daki inanç sistemlerine, kültürel yapılarına ve sosyal yaşamlarına göre ilkbahar ve yaz mevsiminde uygulanan ritüellere oldukça aşina oldukları söylenebilir. İslamiyet’e geçtikten sonra, Türkler yukarıda sözü edilen ilkbahar ve yaz kutlamalarını hava, bitki ve suyla yakından ilişkili doğaüstü bir kişilik olarak kabul edilen Hızır kültüyle kültürel olarak harmanladı.

Göçebe Türk halkları, özellikle eski Anadolu kültürüne dayanan ilkbahar veya yaz aylarında düzenlenen ve Hristiyanlığın etkisi altında oluşan mevsimsel kutlamalar ile tanıtıldı. Bu unsurlardan biri, Türkiye’de Hıristiyanlık döneminde yaygın olarak bilinen St. George Kültüdür. Hristiyanlık, Türkiye’de baskın bir din iken, o zamanların birçok putperest kültü azizlere, bazıları ise hayali olanlara atfedilir. Bu bağlamda, St. George kültürü, Türkiye’de ve Balkanlar’da Hızır kültürünün oluşumu üzerinde etkili olmuştur. O zamandan bu yana 6-8 Mayıs tarihlerinde Türkiye, Orta Doğu ve Balkan ülkelerindeki Hristiyanlar arasında St. George törenleri kutlanmaktadır.

Hıdırellez Ne Zaman Kutlanır?

Hıdırellez, Türkiye’de 6 Mayıs tarihinde kutlanmaktadır.

Hıdırellez veya St. George Günü, Arnavutluk’ta Elbasan şehrinde (orman ve av tanrıçası olan Zana e Çermenikës) adı verilen pagan kültünün kökeni olan Dita Verës (Yaz Günü) adı altında da kutlanır. 14 Mart’ta kutlanır ve kış sonu ile bahar ve yaz başlangıcını sembolize eder. Aynı zamanda, Arnavutluk’un farklı bölgelerinde, 6 Mayıs’ta Dita e Shëngjergjit, St. George Günü olarak bilinen diğer topluluklar arasında kutlanılmaktadır.

Hıdırellez, Suriye topraklarında geniş çapta yayılmış ancak çoğunlukla kırsal alanlarda kutlanmaktadır. İnsanlık eski zamanlardan beri uygulanan bahar ritüelleri hakkında bilgiye sahiptir. Bu ritüeller, ilkbahar ve yaz mevsiminin gelişi için kutlamanın tezahürleridir. Alkhidr peygamber olarak adlandırılan Hızır, baharın simgesi aynı zamanda yeşilin, geri dönüşün, yaşamın ve dirilişin simgesidir. Ritüeller, her yıl 6 Mayıs’ta gerçekleşir. Müslümanlar ve Hıristiyanlar, dini bağlarına bakılmaksızın, St. George veya Mar Georgeos olarak bilinen Alhidr peygamberinin geri dönüşünü kutlarlar. Aziz George kutlamaları veya kültü Suriye’de de Eid Alkhidr’in oluşumunda etkili olmuştur. İki isim aynıdır. İnsanlar, halk müziği yapmak, şarkı söylemek ve dans etmek gibi kutlama ritüellerini uygulayarak doğal yerlere pikniğe giderler. Mesela Zabadani bölgesinde insanlar, yaklaşık 800 yıllık bir ağacın etrafında toplanmış ve sürekli dönerler. Bu ağaç Alkhidr’in sembolü olarak kullanılmıştır.

Hıdırellez Neden Kutlanır?

Hızır ve Hıdırellez’in kökeni hakkında çeşitli teoriler vardır. Mezopotamya, Anadolu, İran ve diğer Akdeniz ülkelerinde ilk çağlardan beri bahar ya da yaz gelişi ile çeşitli tanrılar için çeşitli törenler ve ritüeller gerçekleştirilmiştir.

Yaygın inanışlardan biri Hızır’ın yaşam suyunu içerek ölümsüzlüğe ulaştığını söylemektedir. Genellikle ilkbaharda yeryüzünde dolaşıp ve zorluk çeken insanlara yardım ettiğine inanılmaktadır. Festival, yeni yılın ilkbaharında gerçekleşir, insanlar tarafından bir lütuf ve sağlık kaynağı olarak görülmektedir. Bugüne kadar, doğanın kışın sonunuyla mecazi anlamda yeniden doğması anlamına gelen ilkbahar ya da yazın, insanlığın yaşadığı her yerde törenler ya da çeşitli festivaller ile kutlanılmaktadır. Mevsim döngüsü içinde, kış ölümü sembolize eder; bahar hayatın yeniden canlanmasını veya yenilenmesini sembolize eder. Böylece ümit dolu günler ile birlikte zaman, sağlık, mutluluk ve başarı gelir. Bu nedenle Hıdırellez Günü, ilkbahar / yaz gelmesi olarak kabul edilen Hızır ve İlyas’ın yeryüzünde buluştuğu gün olarak bilinir.

Türkiye’de Hızır’ın insanlara bereket getirirken yeryüzünde dolaşırken peygamber olduğuna inanılmaktadır ve İlyas peygamberine gelince, su ilahı olarak kabul edilmektedir. Görevlerinin bir kısmını yerine getirmek için, bu iki peygamber yıl boyunca karada ve denizde dolaşıp 6 Mayıs’ta toplanırlar. Bu buluşma, toprağın ve suyun kaynaşması anlamına gelir.

Hıdırellez Nasıl Yapılır?

Bugün Hıdırellez için yapılan tören etkinlikleri, özellikle büyük şehirlerden ziyade köylerde ve kasabalarda yaygındır ve özenle hazırlanmaktadır. Kutlamalar için yapılan hazırlıklar, ev temizliği, kıyafetlerin temizlenmesi, yemek hazırlama ve yiyecek-içecek ve bayram için alışveriş yapma gibi konularla ilişkilidir. Evlerin iç mekanlarının ve bahçeler gibi dış mekanların temiz olması gerektiğine inanılmaktadır, çünkü Hızır’ın o gün evlerini ziyaret etmesi beklenmektedir. Neredeyse her yerde, giysiler ve yiyecek içecekler Hıdırellez törenlerinin ortak bileşenleridir. Törenlerle ilgili tüm hazırlıklar genç erkekler veya kadınlar için özel bir öneme sahiptir, çünkü Hıdırellez gelecekte evlenmeye istekli gençlerin uygun bir eşleşme bulmaları için en uygun fırsat olarak kabul edilir.

Hıdrellez törenleri genel olarak akarsular, göller veya diğer su kaynaklarının bulunduğu şehirler, kasabalar veya köylerin yakınındaki kırsal kesimde yapılmaktadır. Büyük çoğunlukta, tepelere yerleştirilen yerlerde ziyarete açık mezarlar veya türbeler vardır. Spesifik özellikleri taşıyan Hıdırlıklar özellikle Hıdırellez törenleri için seçilmiştir.

Ahırkapı Hıdırellez Şenlikleri 2020 yılında Türkiye’de çok sayıda insanın katılımıyla gerçekleşmiştir. Ahırkapı şenliklerinde Hıdırellez günü coşkuyla kutlanmıştır. Ancak dün dünyayı etkileyen pandemi koşullarından dolayı katılım önceki yıllara göre yoğun olmamıştır.

Hıdırellez Ritüelleri

Hızır’ın bir şifacı olduğuna inanıldığı için, Hıdırellez Günü’nde sağlıkla ilgili bazı ritüel uygulamalar görülebilir. O gün, kuzu eti ile pişirilen yemekler geleneksel olarak ziyafette sunulur. Hıdırellez Günü’nde canlıların her türünün, bitkilerin ve ağaçların yeni bir yaşam döngüsünde canlandığına inanılır, bu nedenle Hızır’ın içinden geçtiği toprağa otlayan kuzuların etinin sağlık ve mutluluğun kaynağı olduğu kabul edilir. Bunlara ek olarak, kuzu eti dışında bazı özel yemekler de o gün pişirilir.

Sağlık ve tedavi arayışı için diğer ritüel uygulama, eski eşyalar veya çalılar tarafından yapılan ateşte atlamanın ritüeldir. Dualar ve sözler söylerken insanlar ateşten en az üç kez atlarlar. Bu ateşe Hıdırellez ateşi denir; Bu ateşten atlanıldığında, tüm hastalıkların tüm yıl boyunca önlendiğine inanılmaktadır. Hıdırellez Günü’nde sağlık için bir başka ritüel uygulama, kutsal yerlerden getirilen su ile yıkama veya banyo yapmaktır.

Tüm dileklerin ve duaların, arifesinde ve Hıdırellez gününde gerçekleştiğine inanılmaktadır. Eğer bir insan duasının kabul görmesini isterse, bahçede ve Hıdırlık’ta zemine küçük kaba bir model yapar. Bazen, dilekler veya dualar bir kağıda yazılır ve yakındaki bir nehir veya denize atılır.

Ayrıca, Türkiye ve belirtilen ülkelerdeki Hıdırellez törenleri kapsamında, iyi şans ve şans aramakla ilgili bazı uygulamalar görülebilir. Bu uygulamalardan biri, 5 Mayıs’ta, iyi şans, şans veya evlenmeye uygun bir eş arayam kadınlar küpelerini ve yüzüklerini bir tencereye koyarlar. Sonra, içine biraz su döküldükten sonra kap kapatılır. Daha sonra, tencere bir gece boyunca gül ağacının altında bırakılır ve ertesi gün, kadınlar tencereyi kalabalığın ortasına koyar ve mâni okurken eşyalarını çıkarır (Türk şiirlerini kafiye alır).

Hıdırellez Dilekleri

• Hıdırellez’de gül ağacına bağlanan ve dibine bırakılan dilekler ertesi gün sabah suya bırakarak bu dileklerinizi gerçekleştirebilirsiniz.
• Hıdırellez günü yakılan büyük bir ateş üzerinden atlayarak tüm hastalıklardan korunabilirsiniz.
• Hıdırellez akşamı ailenizdeki her bir kişi için yedi tane fasulye veya yedi adet nohut ekerek her türlü kötülüğü (kaza ve belayı) engelleyebilirsiniz.
• Hıdırellez sabahında aile üyeleri olarak erkenden kalkıp evin kapılarını açarak Hazreti Hızır’ın dağıttığı bolluk ve bereketten nasiplenebilirsiniz. (Bekarlara da hayırlı kısmetler açılır)
• Hıdırellez zamanında baharın ilk kuzusunu yiyerek sağlık ve şifa bulabilirsiniz.
• Hıdırellez kutlamalarının yapıldığı yeşil alanlardan çiçek ve türlü şifalı bitkileri topladıktan sonra kaynatıp içerek bütün hastalıklarından kurtulabilirsiniz. (Bu bitkilerin suyu ile 40 gün boyunca yıkanırsanız, gençleşip güzelleşebilirsiniz.)
• Hıdırellez günü sadaka vererek, oruç tutarak ve kurban keserek Hızır’ın evinize uğramasını sağlayabilirsiniz.
• Balkabağından üç parça alıp çiğnedikten sonra bu parçaları mendilin arasına koyarak ve de bu mendili yastığın altına koyarak uyuyunca düşlerinizde evleneceğiniz kişiyi görebilirsiniz.

Hıdırellez Duası

Ya Allahu, ya Rabbi, ya Hayyü, ya Kayyumü, Ya Zel Celali ve ikram. Es’elüke bismikel azimil-a’zami. Enterzukani helalen tayyiben. Allahümme in kane rızkuna fissemai enzilhu. Ve in kane fil ardi ezhirhu ve in kane ba’iden karribhu. Ve in kane kariben yessirhü. Ve in kane kalilen kessirhü. Ve in kane kesiren ihfazhü bilbereketi.

Bin bir adım bir adım. Allah bir adım adım. Kerim kerem Allah. Başımda bir duman var yardım eyle ya Allah. La ilaha illallah Muhammeden Resulullah yetiş imdadıma Hzır ile Allah birsin sen kulla mişersin biz gibi kulların yardımcısı sensin hızır deryada erdim murada amin. Allahümme Rabbühü Ya Halkalhalas Muhammedin Resulullah. Yetiş imdadıma ya Hızır ya İlyas.

Ya Rabbi Sen dünyanın kainatın sahibisin. Her canlıyı yaratan Sensin. Benim ve her canlının Rabbi de Sensin. Benim hem dünyamı hem de ahiretim güzel eyle. Bana ve tüm kullarına hak ettiğimiz gibi değil lütfunla ve merhametinle muamele eyle. Hızır ve Hıdır’ı bana yoldaş eyle. Bizleri hata ve yanlışlarımızdan döndürsünler. Maddi ve manevi sıkıntılarımızda her zaman yanımızda olsunlar. Dualarımızı Senin güzel isimlerin hürmetine, habibin hürmetine kabul buyur.

Hıdırellez Duası Nasıl Yapılır?

Yukarıdaki duaları Hıdırellez’in başladığı gün ikindi ezanından sonra kılacağınız iki rekat namazın arkasından okuyabilirsiniz. En alttaki üçüncü dua Hıdırellez günü okuyabileceğiniz bir bereket duasıdır. Bu duayı kırk kez okumanız gerekmektedir. Hıdırellez’in başladığı gece 39 kez okuyup sona erdiği günde ise bir kez okuyarak toplamda kırka tamamlamalısınız.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Nevruz Nedir? Nevruz Nasıl Kutlanır? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.