Nevruz Nedir? Nevruz Nasıl Kutlanır?

Bu yazımızda Nevruz olarak bilinen bir bayram kutlamasını inceledik. Nevruz’un ne zamandır kutlanmaya başlandığı bilinmese de Asya’da ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu etkinlik bir çok kültürde farklı etkinliklerle kutlanmaktadır.

Nevruz Nedir?

Nevruz, Anadolu ve Orta Asya kültürlerinde baharın ya da yeni yılın gelişini kutlamak amacıyla ortaya çıkmış bir bayramdır. Nevruz kelimesi köken olarak eski Farsçadan gelir. Yeni gün veya gün ışığı anlamına gelmektedir. Coğrafi olarak ise, baharın ilk günü anlamına gelmektedir. Bugün kuzey yarım kürede ekinoks oluşur. Güneş ışığının ekvatora dik açıyla gelmesiyle gece ve gündüz süresi birbirine eşitlenir. Ayrıca 21 Mart, koç burcunun başlangıç günüdür.

Nevruz Ne Zamandır Kutlanmaktadır?

Nevruz geleneğinin tarihi buzul devrinin bitişine kadar uzanır. Indro-İranlıların efsanevi hükümdarı, yerleşik hayata geçmelerine önderlik eden kişi, Kral Cemşid Nevruz kutlamalarını başlatmıştır. Nevruz, zor geçen bir kışın ardından doğanın uyanışını, bitkilerin yeniden çiçek açmasını temsil eder. O zamanlar mevsimsel süreçlerin insan hayatına etkisini düşündüğümüzde tekrardan baharın gelmesi insanlar için hayati derecede önem arz etmekteydi. Kutlamaların da bu sebeple ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Nevruz Nasıl Kutlanır?

Nevruz Bayramı, birçok farklı kültür tarafından kutlanmaktadır. Bu yüzden kutlanılış şekillerinde farklılıklar mevcuttur. Türk kültüründeki kutlamalar ise bölgeden bölgeye farklılıklar göstermektedir.

Türk kültüründe Nevruz, Türklerin Ergenekon’dan çıkmalarını ve baharın gelişini temsil eder. Türkistan’dan Balkanlara kadar birçok Türk kavimi ve topluluğu tarafından, M.Ö. 8. yüzyıldan günümüze kadar her yıl 21 Mart‘ta kutlanır. 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nde bir bayram olarak kabul edilip kutlanmaya başlanmıştır.

Selçuklu ve Osmanlı’da Nevruz geleneksel bayram olarak kutlanırdı. Nevruziye adı verilen şiirler okunur, şenlikler ve ziyafetler verilirdi. Nevruziye adlı özel bir macun, bir Osmanlı geleneği olarak her 21 Mart’ta Manisa’da mesir macunu şenliklerinde yapılmaktadır.

Türklerde Nevruz Kutlamaları

Nevruz’a hazırlık amacıyla evlerde genel temizlik başlar. Evler temizlenir, badana yapılır, halılar ve kilimler yıkanır. Yeni elbiseler ve hediyeler alınır. Bayram için tatlılar yapılır. Nevruz ateşi için yakacak malzeme toplanır.

Mezarlık Ziyareti

Bu gelenek, eski Türklerdeki yu törenlerinin devamı niteliğindedir. Bu gelenek kapsamında ölmüşlerin mezarları ziyaret edilir, mezar üzerine tatlı bırakılır, yasin okunur, ağıt söylenip ağlanır. Daha sonra mezarların etrafını temizlenir.

Kır Gezileri

Etkinlikler boyunca toplu şekilde kırlara çıkılır, eğlenilir, şölenler düzenlenir. Bu gelenek Hun Türklerinde de mevcuttur. Bazı yörelerinde bu etkinlik Nevruz’da gerçekle meye devam etse de, diğer yörelerde Hıdırellez’de yapılır.

Ateşle İlgili Etkinlikler

Türklerin Nevruz kutlamalarında atele ilgili pratiklerden en yaygını büyük ateşler yakarak üzerinden atlamaktır. İnanışa göre nevruz ateşinden atlayanlar hastalıklardan arınır ve yıl boyunca hastalanmaz. Bir diğer pratik, hayvanları ateşin üzerinden atlatmak veya iki ateş arasından geçirmektir.

Su ile İlgili Etkinlikler

Sabah erkenden tüm su kaplarındaki sular yenilenir, taze su içilir ve ev hayvanlarına da içirilir. Eski eşyaları suya atma, birbirinin üzerine su serpme ve su falına bakma şeklinde gelenekler de mevcuttur.

Eğlenceler

Kutlamalarda halkı eğlendirmek için çeşitli gösteriler, seyirlik oyunlar ve müzik yer alır.

Yardımlaşma

Kutlamalarının en önemli özelliği halk arasında yardımlaşma, sevgi ve şefkat bayramı olmasıdır. Bayram öncesi fakir, hasta ve zor durumdakilere para ve giyecek yardımı yapılır.

Diğer Kültürlerde Nevruz Kutlamaları

Nevruz, Kürtler tarafından 21, 22 ve 23 Mart’ta kutlanır. Bu bayram ile Kürtler, genellikle şehir dışındaki bölgelerde veya açık alanlarda toplanır ve ilkbaharın gelişini kutlarlar. Kadınlar rengarenk elbiseler giyip başlarını pullarla süslenmiş ışıltılı örtüler ile örterler. Büyük bir ateş yakılır ve bu ateşin etrafında dans edilip üzerinden atlanır.

İran’da ise en önemli bayram sayılır. İran güneş takvimine göre ilk ayın başlangıcı Nevruz, İran’da 5 günlük resmî tatil olarak kutlanır. Nevruz’un habercisi olan Hacı Firuz bu tarihler arasında çocuklara hediyeler dağıtır.

Afganistan’da geleneksel olarak iki hafta boyunca kutlanır. Hazırlıklar günler öncesinden başlar ve yeni yıldan önceki en son Çarşamba gününden sonra bitmiş olur. Birçok gelenek ve görenek içinde en önemlileri şunlardır:

Haft Mewa

Haft Mewa, kuru meyvelerden hazırlanarak kendi şurupları içinde sunulan bir çeşit meyve salatası. Bu 7 meyve, kuru üzüm, iğde, antep fıstığı, kuru kayısı, ceviz ve badem ya da eriktir.

Smanak

Buğdaydan yapılan bir çeşit tatlıdır. Bu tatlı özellikle geceleri bir araya gelerek ve sabahın ilk ışıklarına kadar şarkılar söylenerek yapılır.

Gul-e Surkh Festivali

Bu bayram yılın ilk 40 günü boyunca sadece Mezarı Şerif şehrinde ve laleler gelişirken kutlanan eski bir gelenektir. Jahenda Bālā adında özel bir dini törenle birlikte kutlanır. Bu özel tören, birçok Sünni Afgan’ın inancına göre dördüncü halife olan Ali ibn Abi Talib’in mezarının bulunduğu camide yapılır. Kutlamalar, yılın ilk gününde yani Nevruz’da camiye bir bez afişin asılması ile başlayıp, lale tarlalarında ve caminin etrafında tam kırk gün boyunca devam eder.

Buzkashi

Buzkashi, at üzerinde oynan bir oyundur. Amaç yerdeki bir kafası kesilmiş keçi ya da koyunu yerden alarak rakipten önce hedeflenen alana bırakmaktır. Nevruz süresince buzkashi maçları düzenlenir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Toy Nedir? İslamiyet Öncesi Türklerde Toy başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.