Karum Nedir? İlk Karum Ne Zaman Kuruldu?

Karum, Asur dilinde liman ve rıhtım anlamına gelen, asıl anlamıyla kentin yanında kurulan ticaret merkezidir. Asur ticaret kolonileri zamanında Anadolu’da, karumlar kurulmuştur. Anadolu’daki karumlar, Mezopotamya’dakilerden daha küçük yerleşim birimleridir. En önemli olanı ise Kültepe’deki Kaniş (Kanesh) karumudur.

Karum Nedir?

Kısaca karumlar, Anadolu topraklarında liman bölgelerine kurulmuş olan Asur ticaret kolonileridir. Karum, spesifik bir yere özgü bir isim değildir. Anadolu’da birden fazla karum vardır bunlara örnek olarak Hattişa karumu ve Alişar karumu gösterilebilir. Karumlar ticaret merkezleri haline gelip kültürlerin birbirlerine ulaştığı ve alışverişte bulunduğu bölgelerden bazıları olmuştur.

Asurlular Kimdir?

Asurlular ilk başta Kuzey Irak’ta kurulmuş Dicle nehri kenarındaki Aşur şehrinde yaşayan Sami bir topluluktur. Esasen M.Ö. 2000 yılındaki Doğu-Batı arası ticari bağlantı ve etkileşimlerden yararlanarak hem ekonomik hem de kültürel olarak kendilerini geliştirmişlerdir. Bu gelişimlerin sağladığı avantajları kullanarak zaman içerisinde diğer uygarlıklardan topraklar alarak topraklarını genişletmişlerdir. Zaman içerisinde daha da fazla gelişerek kendilerini bir imparatorluğa dönüştürmüşlerdir. M.Ö. 2000 yılından başlayarak Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuşlardır ve bu koloniler aracılığı ile Hititlerden öğrendikleri yazıyı Anadolu topraklarına taşımışlardır. İlerleyen zamanlarda topraklarını Fırat nehrine kadar genişleten Asur İmparatorluğu zaman içerisinde kısa bir süre Mittanilerin kontrolü altına girmiş de olsa Anadolu topraklarına kadar topraklarını genişletmeyi başarmışlardır. Topraklarını genişeleten Asurlular, Doğu Anadolu civarlarına geldikleri zaman Elazığ gibi yerlerde yöresel halkı verilen tepki ve direnişlerden ötürü sürmek zorunda kalmış ve Doğu Anadolu’yu tamamen Asurlulaştırmıştır.

Asurlular Neden Karum Kurdu?

Bu sorunun başlıca açıklaması bulundukları konum dolayısıyla ticaret konusunda gelişmiş bir uygarlık olmak zorunda olmaları ile açıklanabilir. Bu sebepten dolayı Asurluların başvurmuş olduğu birden fazla ticaret kolonisi kurup bu kolonileri çeşitli bölgelere dağıtma fikri, böl ve yönet stratejisine örnek gösterilebilir. Asurlular bulundukları konum dolayısı ile çok önemli ticaret yollar olan İpek ve Baharat yoluna yakındılar. Bu sahip oldukları jeopolitik konum onlara ticaret ve kültür üzerinden devamlı olarak gelişme imkanı sağlıyorlardı. Bu imkanlardan sonuna kadar faydalanabilmek adına ticaretten en yüksek verimi almayı amaçlayarak ticaret üzerine olan odağı arttıracak çalışmalarda bulunmuşlardır. Halkın belirli kesimlerini doğrudan bu işlerle sorumlu tutarak karumları oluşturmuşlardır. Zamanla gelişen Asurlular büyük bir imparatorluk kurmuşlardır ve bu imparatorluk sayesinde ticaret üzerinde büyük etkileri olmuştur. Kısaca Asurlular, karum sistemini ticaret üzerindeki etkilerini büyütmek ve daha fazla verim almak için kurmuşlardır.

Asur Ticaret Kolonileri

Asurlular sömürgecilik veya manda ve himaye olarak tanımlayabileceğimiz anlayışa doğrudan girişmemişlerdir. Asurlular tarihte kendilerinden sonra da görülecek olan mutlak Dünya imparatorluğunu kurmaya çalışmışlardır. Sömürgecilik sistemine doğrudan giriş yapmamış olma sebepleri kaynaklarını almak istedikleri bölgeleri kendi toprak bütünlüğüne dahil etmiş yani oraları fethetmiş olmalarıdır. Yeni Asur Çağı olarak tarihe geçmiş Asur dönemi M.Ö. 900 yılından itibaren Asur devletinin yıkılışına kadar olan dönemdir. Bu dönem süresince Asurlular toprak genişletmek dışında hiçbir amaç gütmemiş bu sebep dolayısıyla tarihte başka örnekleri de görüldüğü üzere kendi sonunu hazırlamıştır. Asurlular karumlar üzerinden Asur Ticaret Kolonileri Çağı olarak adlandırılabilecek bir dönem de yaşamışlardır. Burdan çıkarımla Asurluların sömürgeci bir toplum olmadığı sonucuna ulaşılacaktı eğer toprak genişletmektense sömürgeciliğe başvurmuş olsaydı şu an hala ayakta duran bir devlet olma olasılığından bahsedilebilecekti.

Anadolu’ndaki İlk Karum Kültepe (Kaniş)

Hitit döneminden kalan Kaniş (Kanesh) kenti bugün Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de bulunmaktadır. Kültepe karumunun başlıca önemi şimdiye kadar Anadolu’da bulunmuş olan en eski yazılı kalıntılara ev sahipliği etmesinden gelmektedir. Anadolu’daki ilk karum olan Kültepe’de Asurlu tüccarlarla Hitit toplumu arasındaki ticari ilişkilere ait tabletler bulunmuştur. 1948 yılından beri yürütülen Kültepe arkeolojik kazıları birçok mimari yapı arkeolojik eser ve yazılı belgeler aracılığıyla Anadolu’da geçmişte bulunmuş olan uygarlıklar hakkında yüksek miktarda bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. Bu yazılı kaynaklar sayesinde Anadolu’daki uygarlıkların geçmişleri ve geçmiş dönemlerde yaşanmış etkileşimler konusunda büyük oranda bilgi sahibi olabiliriz. Hangi uygarlıkların birbirleri arasında ekonomik ilişkiler içinde olduğu hakkında bilgi sahibi olabiliriz. Kısaca Kültepe arkeolojik kazıları geçmişte bulunduğumuz topraklarda yaşamış olan uygarlıkların ekonomik ve kültürel etkileşimleri ve bunların toprakları nasıl etkilediğini öğrenmemiz için bize büyük ölçüde yardımda bulunan bir kaynaktır.

Kültepe (Kaniş) Örenyeri Önemi

Günümüzden beş bin yıl öncesinden itibaren Kaniş olarak anılmış olan Kültepe bölgesi, büyük bir ticaret merkezi, kervanların konakladığı ve yollarına devam ettiği bir ticarethanedir. Bunun yanında Hitit devletinin ilk başkenti aynı zamanda Anadolu’yu Kuzey Suriye’ye Asur İmparatorluğu aracılığı ile o zamanlar en hem bilim hem de ekonomik olarak çok gelişmiş bir bölge olan Mezopotamya’nın yüksek uygarlıklarına bağlamış bir bölgedir. Bu sebeplerden ötürü Kültepe, tarih bilgimize büyük kazançlar sağlamış ve daha da sağlayacak olan büyük bir kültür merkezidir. Kaniş kenti Asurluların kurmuş olduğu birkaç tane ticaret merkezi kentten biridir. Kayseri yakınlarında bulunur. Günümüzde arkeologlar bölgede ve çevresinde çalışmalarını sürdürmektedirler.

İnceleme Önerisi: Kültepe (Kaniş) Antik Kenti hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından oluşturulan Türkiye Kültür Portalı‘nı inceleyebilirsiniz.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Koloni ve Kolonicilik Nedir? Kolonizasyon Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.