Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları – Osmanlı Devleti’ne Etkisi
Geçmişten günümüze kadar tarihte, devletler ve topluluklar arasında çıkarlara bağlı olarak hem fiilen hem de ruhen birçok savaş, istila ve anlaşmalar gerçekleşmiştir. Teknolojinin, dönemin koşullarının ve olanakların da gelişmesiyle beraber bu savaşlarda kullanılan silahlar, yöntemler gelişmiş ve savaşların sonuçları eski zamanlarda bir topluluğu ya da o grubun etrafını etkilerken zamanla daha geniş çevreleri etkileyip daha büyük hasarlar vermesine sebep olmuştur.
Yirminci yüzyılın ilk yarısında olan bu büyük savaşın sonucunda çok ciddi hasarlar oluşmuş, yüksek miktarda insan ölmüş, yeni düşünce akımları ortaya çıkmış, Osmanlı, Avusturya-Macar İmparatorluğu, Rusya gibi büyük ve yıllar boyu ayakta kalabilen imparatorluklar ve devletler yıkılıp yerine yenileri kurulmuş, yeni siyasi rejimler ortaya çıkmış ve yeni topluluklar kurulmuştur. Savaşın sonucunda imzalatılan ve şartları çok ağır olan anlaşmalar ve sonrasında olan siyasi gelişmeler devletlerin arasını bir kez daha açıp İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasına, bunun yanında İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra olan Soğuk Savaş döneminin ve çok insanın öldüğü Kore, Vietnam ve Amerikan İç Savaşlarının gerçekleşmesine ortam hazırlamıştır.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları
Birinci Dünya Savaşı’nın dünya üzerindeki genel sonuçlarına geçmeden önce genel olarak Birinci Dünya Savaşı tarihi konusuna ve savaşın bitiş sürecine değinmekte yarar vardır.
28 Temmuz 1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı, İttifak Devletleri’nin yenilmesi ve savaştan çekilmesinin ardından dört yıl sonra 11 Kasım 1918’de sona ermiştir. Pek çok kaybın olduğu savaşta dünyanın her yerinden ülkeler katılmıştır. Tarihin en kanlı ve büyük savaşları arasında sayılan Birinci Dünya Savaşı, 11 Kasım 1918’de saat 11’de Almanya ile Fransa’nın Compeigne Ormanı’nda imzaladıkları mütareke ile savaş fiilen son bulmuştur.
Bu büyük savaşın ardında bıraktığı enkaz da büyük olmuştur. Savaşta yenilen İttifak Devletleri ile şartları çok ağır olan antlaşmalar imzalanmıştır. Almanya ile Versay Antlaşması, Avusturya ile St. Germain Antlaşması, Macaristan ile Triyanon Antlaşması, Bulgaristan ile Nöyyi Antlaşması ve Osmanlı Devleti ie Sevr Antlaşması imzalanmıştır. Çok kısıtlı şartları olan bu anlaşmalar toplumların özgürlükleri üzerinde engel teşkil edildiği düşünüldüğünden içindeki birçok kural kısa sürede ihlal edilmiştir. İmzalanan anlaşmalar İkinci Dünya Savaşı’na ortam hazırlamıştır.
Bunun yanında savaşın sonunda Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Alman İmparatorluğu ve Rus Çarlığı gibi çok uluslu devletler yıkılmıştır. Bu ülkelerin yerine Türkiye Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya kurulmuş ve Avusturya-Macaristan ayrılarak Macaristan olarak ayrı bir devlet kurulmuştur. Müslüman Araplar gibi çok uluslu devlette yaşayan topluluklar da bağımsızlıklarını ilan etmişler ve yeni devletler kurmuşlardır.
Milletler Cemiyeti’nin Kuruluşu
Birinci Dünya Savaşı’nın sonuçları incelediğinde farklı siyasi rejimler, düşünceler ve akımlar ortaya çıktığı görülecektir. Cemiyet-i Akvam yani Milletler Cemiyeti kurulmuştur. İsviçre’de 10 Ocak 1920’de kurulan bu cemiyetin amacı ülkeler arasında yaşanan ya da yaşanabilecek sorunları barış çerçevesinde çözmektir. Sömürgecilik ortadan kalkmış ve adı değiştirilerek manda ve himaye olmuştur. Manda, kendi kendini yönetemeyen devletlerin başka bir devletin altında ve onun himayesinde yaşamasına denilmiştir. Milletler Cemiyeti adıyla yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekilliktir.
Birinci Dünya Savaşı’nın sonuçları arasında Wilson İlkeleri de önemli bir yer tutmaktadır. Savaş sonrasında Wilson Prensipleri adında 14 maddelik ilkeler yayınlanmıştır ve Amerika’nın bu savaştan sonra Avrupa üzerinde kurduğu egemenlik artmıştır. İngiltere geçici süre de olsa rahatlamıştır ve savaş sonunda sömürgelerini, denizlerdeki egemenliğini ve Avrupa üzerindeki gücü korumuş ve daha çok toprak alarak güçlenmiştir. İtalya’nın Akdeniz’deki egemenliği artmış ve Fransa da toprak kazanmıştır. Fakat savaş sonunda yapılan anlaşmalar, devletlerin yaşadığı sorunlar, amaçlarına ulaşamamaları, milliyetçilik anlayışı İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasına ortam hazırlayan etkenler arasındadır. Birinci Dünya Savaşı’nın etkileri hala daha fazla katlanarak sürmüştür.
Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesiyle savaşın seyri değişmiştir. Almanya ve Avusturya-Macaristan üzerindeki savaş yükü hafiflemiş, savaş daha geniş kıtalara yayılmış ve birçok yeni cepheler açılmıştır. Fakat bu savaşın sonucun değiştirmemiştir. Savaşın sonucunda çok insanın ölmesi ve yaralanması, üretici nüfusun azalmasına ve tüketici nüfusun artmasına sebep olmuştur. Bu durum, ekonomiyi alt üst etmiştir. Ekonomide yaşanan çöküntü Osmanlı Devleti’nin yıkımını hızlandırmıştır. Osmanlı Devleti yenilmesinin üzerine şartları çok ağır olan Sevr Antlaşması’nın imzalamak zorunda kalmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın sonucunda haritalar değişmiş ve Osmanlı İmparatorluğu yıkılış sürecine girmiştir. Osmanlı’nın toprakları içinde yeni devletler kurulmaya başlanmış. Devletler Osmanlı’nın kalan toprakları için savaşmışlardır. Anadolu’da da yeni bir Türk Devleti kurmak için Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde hareketlenmeler başlamıştır. Yeni Türk Devleti’nin temelleri atılmış ve Cumhuriyet Dönemi’ne geçiş süreci başlamıştır.
Birinci Dünya Savaşı Sonunda Dünya
Sonuç olarak, 20. yüzyılın ilk yarısında yaşanan bu savaş tarihin en büyük savaşları arasında sayılmaktadır. Bu büyük savaşın başlamasında etkili olan birçok faktörün olmasının yanı sıra savaşın başlamasına neden olan etkenler uzun yıllar sonucunda yavaşça birikerek oluşup savaşın yaşanmasına ortam hazırlamıştır. Savaşın başlamasına neden olan olay Avusturya-Macaristan prensinin ve eşinin öldürülmesi olmuştur. Bu olaydan sonra ülkeler teker teker birbirlerine savaş açmıştır. Görünen sebebinin altında savaşın çıkmasına ortam hazırlayan asıl gerekçeler vardır. Bunlar Fransız Devrimi’nin beraberinde getirdiği milliyetçilik akımı, sömürgecilik, devletler arası rekabet, bloklaşma, çıkar ilişkileri ve diğer özel nedenlerdir.
Savaşın bitmesinin ardından arkasında çok büyük bir hasar bırakmıştır. Kaybeden ülkeler çok ağır anlaşmaları uygulamak zorunda kalmış, yeni ülkeler kurulmuş, imparatorluklar yıkılmış, Milletler Cemiyet’i kurulmuş, mandacılık ortaya atılmış ve yeni akımlar, rejimler, düşünceler ortaya çıkmıştır. Savaştan aldığı sonuçtan memnun olmayan devletler, hızla değişen dünya, fikirlerden ve çıkarların ters düşmesinden dolayı Birinci Dünya Savaşı, İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasına ortam hazırlamış ve neden olmuştur.
Not: Bu konuyla ilgili olarak Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri – Genel ve Özel Nedenler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
