Sömürgecilik Hızlanıyor (Tarih Konu Anlatımı)
Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 11. sınıf tarih dersinin 1. ünitesi olan Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) ünitesinin 4. konusunun devamı olan Sömürgecilik Hızlanıyor konusuna yer verdik. Sömürgecilik Hızlanıyor konusunu “Denizcilik faaliyetlerinin iç denizlerden okyanuslara taşınmasının dünya siyasetine ve ticaretine etkilerini analiz eder.” kazanımı çerçevesinde anlattık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Sömürgecilik Hızlanıyor
Ders: Tarih 11
Ünite: Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)
Konu: Sömürgecilik Hızlanıyor
Kazanım: Denizcilik faaliyetlerinin iç denizlerden okyanuslara taşınmasının dünya siyasetine ve ticaretine etkilerini analiz eder.
Sömürgecilik Hızlanıyor konusunda Sömürgecilik nedir? İspanya, Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere gibi Avrupalı güçler, XVII. yüzyılın başından itibaren denizlerde hangi küresel ölçekli ticari ve askerî faaliyetlere girişti? İngiltere ve Hollanda şirketleri okyanuslarda nasıl faaliyetler yürüttü? Ticari amaçlarla kurulan şirketlere, askerî yetkiler verilmesinin nedenleri neler olabilir? sorularını yanıtladık. Ayrıca Sömürgecilik tarihi ve sömürgeciliğin sonuçları konularını da inceledik.
Sömürgecilik Nedir?
Sömürgecilik, güçlü bir ulusun kendisinden güçsüz bir ulusun siyasal, ekonomik ve askeri egemenliğini elinden almasıdır. Bu güçlü ülkelere sömürgeci devlet denmektedir. Sömürgeci devletler, sömürgeleri altında olan devletin kültürel ve dini değerlerini de değiştirmek istemektedir. Sömürgecilik günümüze kadar kendini farklı bir biçimde göstermiş olsa da sömürgecilik adına değişmeyen tek şey sömürgeciliğin her zaman sömürgeci devletin kârına olmasıdır. Antik Çağ’ın başlarından itibaren kendine ait olan bölgelerde güçlenmiş olan devletler, kendine ait olan alanları haricindeki yerlere kendi yurttaşlarından oluşturdukları küçük grupları yerleştirmişlerdir. İlk başta bu yerleşmelere Latince olan colunus ve colonia kelimeleri denmeye başlanmıştır. Colonia yani bir yere göçüp yerleşme Roma İmparatorluğu ile beraber “sömürge” kullanılmaya başlanmış, ondan sonra ise “sömürgeleştirme” gibi kelimeler türetilmeye başlanmıştır.
Avrupalıların Sömürgeciliği
Sömürgeciliğin Avrupa devletleri açısından ise başlangıcı 14. yüzyılın sonlarında baharat ticareti için kaynak bulmak isteyen Portekizli kaşifler sayesinde gerçekleşmiştir. Portekizli kaşifler sayesinde Coğrafi Keşifler başlamış ve Coğrafi Keşifler de sömürgeciliğin başlangıcını oluşturmuştur. Doğu’nun zenginliğinin farkına varan Avrupa Coğrafi Keşifler ile Doğu’ya ulaşmayı hedeflemiştir. Coğrafi Keşiflerin sebeplerinden biri de Avrupalı devletlerdeki ham madde sıkıntısıdır. İspanya’nın Güney Amerika’yı keşfi ile beraber gümüş madenleri bulması Coğrafi Keşifleri geliştiren olaylardan bir tanesi olmuştur. Portekizli bir denizci olan Vasco de Gama’nın 1497 yılında Ümit Burnu’nu geçmiş ve Hindistan’a ulaşmıştır. Bunun sonucunda da ilk defa Avrupa’dan yola çıkılarak deniz yolu ile Hindistan’a varılmıştır. Ardından Avrupalı devletler Afrikalı devletleri işgal edip onları sömürmüş aynı zamanda da deniz üssü olarak kullanmışlardır.
Sömürgecilik Tarihi
12. yüzyılın başlarından 15. yüzyılın sonlarına kadar Avrupa’da ekonomik açıdan gelişim olmuştur bu gelişimin sebebi ise Avrupa’nın daha çok deniz ticaretine yönelmesi olmuştur. 12. yüzyıldan sonra ticaretin gelişmesinin sebebi önceden Cebelitarık Boğazı’nın doğusuna gitmeye Avrupa’nın gemi teknolojisinin yetmemesidir. Coğrafi Keşifler’in gerçekleşmesinin sebeplerinden biri de yine teknolojinin gelişmesi yeterli güçlülükte, teknolojide gemiler yapılması, pusulanın icatı ve denizcilerin daha rahat bir şekilde okyanuslara açılabilmesidir. Pusulanın icatından önce Avrupa’da yaşayan gemiciler kıyıdan ayrılmaktan korkmaktadır. Fakat Müslüman gemiciler uzun yıllardır kolay bir şekilde Hint Okyanusu’nu geçebilmektedirler. Bunun sebebi ise öğle vakitlerinde güneşin gölgesini kullanarak yönlerini belirleyebiliyorlardı. Ayrıca Türkler Çinlilerden pusulayı görmüş ve pusula kullanma konusunda uzmanlaşmışlardı.
Türkler’in Avrupa’yı fethetmesiyle beraber 12. yüzyılın başlarından itibaren Avrupalılar da pusulayla tanışmış oldular. Aynı dönemde askerlik alanında da gelişmeler yaşanmıştır. Örneğin Bizanslılar 400 yıl boyunca savaştayken düşman gemilerini batırmak için reçine ve kükürtten oluşan bir madde kullanmış fakat 13. yüzyıla yaklaşırken artık onların yerine kömür kullanılmaya başlanmış ve barutun patlamasından yararlanılmıştır. İspanya 1400’lü yılların sonlarına doğru okyanuslara açılmak istemiş ve yenilikler yapmaya başlamıştı.
Kristof Kolomb, o dönemin İspanya kralı olan Kral Ferdinand’dan da izin ve yardım almış ardından da mürettebatı ile okyanuslara açılmıştı. Kristof Kolomb ve mürettebatının yola çıkarken hedefleri Hindistan’a okyanuslar üzerinden varmaktı. Fakat Kristof Kolomb ve mürettebatı bu yolculukta hiç beklemedikleri bir durumla karşılaşmış ve Hindistan’a ulaşmak isterken Bahama Adaları’na ulaşmışlardı. Kristof Kolomb, vardığı karanın Amerika olduğunu bilmeden oradan ayrılırken birkaç yıl sonra İtalyalı denizci Amerigo Vespucci, Kristof Kolomb’un gittiği rotanın aynısını uygulamış ve Amerika’ya varınca bir kıtayı keşfettiğini fark etmiş ve kıta dünya literatürüne Amerigo Vespucci’nin keşfi olarak yazılmıştır.
Sömürgeciliğin Sonuçları
Coğrafi Keşiflerin evrensel ekonomik, sosyal ve dini gibi çok fazla etkileri olmuştur. Coğrafi Keşiflerin Avrupa için olan en önemli sonuçlarından biri de Kapitalizm olmuştur. Kapitalizmin kurulmasının nedenlerinden biri sömürgeciliktir. Ekonomik etkilerinden biri Baharat ve İpek Yolları önemini kaybetmeye başlamış, Akdeniz limanları da daha az işlek bir hal almıştı. Aynı zamanda da Atlas Okyanusuna kıyısı bulunan limanlar çok daha uğrak limanlar haline gelmişti. Coğrafi Keşifler ile birlikte keşfedilen kıtalardaki uluslar silah zoru ile sömürgeleştirilmiş, sömürgeci ülkelerin himayelerine girmişti. Bu ülkelerin maden kaynakları ise Avrupa’ya ham madde olarak gönderilmiştir. Yine Coğrafi Keşifler ile zenginleşmekte olan burjuvalar güç kazanmaya başlamış, bu gelişmeler Sanayi İnkılabına yol açmış ve ham madde ihtiyacı artmaya devam etmiştir.
Coğrafi Keşiflerle beraber keşfedilen kıtalara götürülmekte olan Avrupalı insanlar yerlilerin sosyal bağımsızlığını ellerine almış ve onları Avrupalılar gibi yapmışlardır. Aynı dönemde Dünya’nın yuvarlak olduğu anlaşılmış, bu da kiliseye olan güveni derinden sarsmıştır. Ayrıca yeni keşfedilen ülkelerdeki bazı eserler Rönesans ve Reform gibi şekillerde Avrupa’nın gelişmesini sağlamış, aydın hareketleri tetiklemiştir. Coğrafi Keşifler ile beraber Hindistan’ın önemli bir yer haline gelmesi Osmanlı’yı kötü etkilemiştir. Bunun için Yavuz Sultan Selim, Süveyş Kanalı’nın tasarlanması ve açılmasına önem vermiştir. Daha sonra ise Kanuni Sultan Süleyman Hindistan’a birtakım donanma yollanmış ve Hindistan’da yaşayan Türklerle anlaşmak istenmişti. Fakat bu istekler bazı başarısızlıklar ve Hindistan’daki Türklerin ilgisizliği ve isteksizliği yüzünden gerçekleşememişti. Kanuni Sultan Süleyman’ın Akdeniz ve Avrupa’ya olan seferlere daha fazla öncelik vermesi Güney Asya’nın Portekizlilerin elinde kalmasına neden olmuştur. Bunun sonucunda da Osmanlı İmparatorluğu bu ticaretlerden faydalanamamış ve geride kalmıştı.
İngiliz ve Hollanda Şirketleri Okyanuslarda
17. yüzyılda Otuz Yıl Savaşları yaşanmış Roma İmparatorluğu İspanya’yı ortadan kaldırmak için İspanya’ya savaş açmıştır. Bunun sonucunda Roma İmparatorluğu yıkılmıştır. 17. yüzyılda aynı zamanda Avrupa’da bilim çok gelişmiştir. Galileo, astronomiyi kurmuştur. Toricelli, hava basıncını keşfetmiştir. Newton ise bileceğimiz üzere yer çekimini keşfetmiştir.I. Elizabeth 1588 yılında dünyadaki en güçlü donanmalardan biri olan İspanyol Armadası’nı devirerek Britanya İmparatorluğunun kuruluşunu başlatmış oldu. 1600’lerde güçlenmeye başlamış olan İngiltere 1600’lerin başında Kuzey Amerika’da koloniler kurmaya başlamış ve Kuzey Amerika’nın madenlerinden faydalanmaya başlamıştır.
Hollanda’dan bahsetmek gerekirse Hollanda Altın Çağ’ını 1585 ile 1702 yılları arasında yaşamıştır. Bu yıllarda dünyada bilim, ticaret ve sanat gibi dallarda en gelişmiş ülkelerden biri olmuştur. 1600’lü yıllar boyunca dünyanın her bölgesiyle ticaret yapmışlardır. Denizlerde de gelişmiş oldukları için İngiltere gibi onlar da Kuzey Amerika’da koloniler kurmuşlardır. Yine 1600’lü yılların başında kurulan “Hollanda Doğu Hindistan Şirketi” Asya’da da koloniler kurmuştu. Asya’da kurdukları koloniler de zamanla Endonezya’yı oluşturdu. 1600’lü yılların ortalarında ise köle ticaretinde dünyanın ticari merkezi olmuş ve deniz yolu ile başka ülkelere köle satışı yapmışlardı. İspanya 1500’lerde Avrupa’daki en güçlü devlet olmuş ve bu 1700’lere kadar belirli sorunları beraberinde getirmiştir. Ayrıca İspanya da Coğrafi Keşiflerin gerçekleşmesinde büyük rol oynayan ülkelerden biridir. Fransa ise 1600’lerde din meselelerinden dolayı tehlikelerle karşıya gelmiştir. Fransa’da 1600’lerde uygulanmış olan dış politika Avrupa’yı ele geçirmek olduğundan dolayı Fransa gerilemeye başladı. Fakat Pierene Antlaşması Fransa’nın Avrupa’daki rolünü yükseltmiştir.
Yorumlayalım: Ticari Amaçlarla Kurulan Şirketlere, Askerî Yetkiler Verilmesinin Nedenleri Neler Olabilir?
1600’ler Avrupa açısından aydınlanma yüzyılı olmuş, kilisenin etkisi yıkılmış, toplumu yöneten burjuva sınıfı kalkmaya başlamış ve düşünce özgürlüğü olan bir ortam oluşmuştur. Aydınlanma isteği ve fikri, kiliseye ait olan bilgi kavramını yıkmış ve bilimin izinde gitmiştir. Bilimsel açıdan 17. ve 18. Yüzyıl gelişme dönemi olmuş, insanın ufku genişlemiş ve bunun sonucunda da sanayi inkılabı gerçekleşmiştir. Bu gelişmelerde Osmanlı İmparatorluğu geride kalmış ve gelişememiştir. İlerleyen yüzyıllarda Avrupa’ya ayak uydurmak istemiş fakat uyduramamıştır.
1. Ünitenin Tüm Konuları: Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.
1. Konu: 1595-1700 Yılları Arasındaki Siyasi Gelişmeler
2. Konu: Uzun Savaşlardan Diplomasiye
Avusturya ile Uzun Savaşlar Dönemi
Osmanlı-Safevi Savaşları (1578-1639)
Sınırları Belirleyen Antlaşma: Kasr-ı Şirin (1639)
XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Dış Politikası
Kutsal İttifak Osmanlılara Karşı
Karlofça Antlaşması Sonrası Dış Siyaset
3. Konu: Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete
Otuz Yıl Savaşları (1618-1648)
Westphalia Antlaşması’nın Sonuçları
Modern Devlet (Hazırlanmaktadır…)
4. Konu: XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri
Sömürgecilik Hızlanıyor (Şu an bu başlıktasınız!)
Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş
Osmanlı Devleti’nin Denizlerdeki Egemenliği Zayıflıyor
5. Konu: Fetihlerden Savunmaya
Doğu’da Mücadele ve Safevilerin Sonu
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
