Lonca Nedir? Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı

Bu yazımızda Lonca nedir? Osmanlı Devleti’nde Lonca teşkilatı ne zaman, nerede, niçin, kim tarafından kurulmuştur? Lonca teşkilatının görevlileri kimlerdir? Lonca teşkilatının özellikleri nelerdir? Lonca teşkilatının faydaları nelerdir? Osmanlı Devleti’nde Lonca teşkilatı ne zaman, nerede, niçin, kim tarafından kaldırılmıştır? Osmanlı Devleti’nde, Lonca Teşkilatının mesleki eğitime etkileri nelerdir? Loncalarda esnaflara verilen cezaların uzlaştırıcı ve eğitici olmasının amacı neler olabilir? sorularını yanıtladık.

Lonca Nedir? Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı

Lonca nedir? Osmanlı Devleti’nde Lonca teşkilatı ne zaman, nerede, niçin, kim tarafından kurulmuştur? Anadolu Selçukluları döneminde Ahi Evran 13. ve 14. yüzyıllar arasında Ahilik adında bir kurum kurmuştur. Lonca Teşkilatı olarak bilinen teşkilat, Ahilik’in Osmanlı’daki devamı olarak görülür. Lonca Teşkilatı Osmanlıda esnafları ve zanaatkarları bir araya getirir. Esnaflar ve zanaatkarlar örgütlenmiştir. Daha büyük üretim ve satım yapan kurumlar bunlara dahil değildir. Bu büyük kurumlar tüccarlık olarak bilinirken Lonca Teşkilatı daha küçük çaplı esnaf ve zanaatkarlar için ortaya çıkmıştır.

Lonca Teşkilatı’na başkanlık eden kişiler vardır. Bu kişiye esnaf şeyhi ya da esnaf kethüdası denilir. Bunun yanında altı kişilik bir yönetim kurulu her loncada bulunurdu. Bu yönetim kuruluna “Altılı” denir. Lonca Teşkilatı esnaf ve zanaatkarların üretimini düzenlemesinde yardımcı olmuştur. Bunun yanında Lonca Teşkilatı haksız rekabeti önlemek için fiyatlarla ilgili kurallar koymuş, halk ile iyi bir bağlantı kurmuş, teşkilata üye olan esnaf ya da zanaatkarların işlerinin düzenlenmesi, kaliteli ürün çıkarmayı, tüketici haklarını korumayı amaçlamıştır.

Lonca Teşkilatının Görevi

Lonca teşkilatının görevlileri kimlerdir? Lonca Teşkilatında düzenin sağlanması için bazı görevliler vardır. Bu görevliler ,yukarıda anlatıldığı gibi, başkan ve yönetim kurulundan oluşur. Teşkilattaki başkana esnaf şeyhi ya da esnaf kethüdası denir. Bu kişi seçilerek görevin başına geçer. Esnaf şeyhi ya da esnaf kethüdası vergi denetimi yapar. Aynı zamanda törensel olayları yönetir. Şeyhin yardımcısına da kethüda adı verilir ve bu kişi esnafların ya da zanaatkarların eğitimi üzerine uğraşır. Yönetim kurulu altı kişiden oluşur ve “Altılı” olarak bilinir.

Loncaya üye olan en yaşlı, deneyimli, nitelikli ya da zengin esnaf ve zanaatkarlar bu yönetim sistemi için seçilir. Lonca ve kadı arasında bir ilişki kurar ve gerektiği zaman maddi destek verir ya da bulurlar. Bunun yanında Lonca Teşkilatı’na dahil olan esnaflar da gruplara ayrılır. Her esnaf ya da zanaatkar bir loncaya üye olmalıdır. Bu üyeler üretici, hizmet erbabı gibi gruplara ayrılır. Üretici hammaddeyi işleyerek ürün ortaya koyarken hizmet erbabı toplum hizmeti verir. Mesela fırıncı bir üretici iken berber bir hizmet erbabıdır.

Genellikle oğullar babalarının esnaflık ya da zanaatkarlık mesleğini sürdürürdü. Ancak bir eğitim sürecinden geçerlerdi. Esnaflığa başlangıç çırak, diğer adıyla şakirt, olarak başlar. Çıraklar bir ustanın yanında çalışır ve bu belgelenir. Bir kişi çok başarılı ve işinde iyi de olsa çırak olmadan esnaf ya da zanaatkar olamazdı. Çırak iyileştiği zaman ustası onu kalfa yapar, maaşı ve görevler artar. En sonunda ustasından esnaflığın ve ahlakın püf noktalarını öğrenen kalfa kendisi de bir usta olarak kendi dükkanını açabilir. Usta olacak kalfa için şed bağlama adında bir tören düzenlenir.

Gedik Sistemi Nedir?

Gedik sistemi olarak bilinen çıraklık sistemi 18. yüzyılda gelmiştir. Bu sistem sayesinde sadece çıraklık yapmış kişiler gerçek esnaf ya da zanaatkar olabilir. Bir kişi genellikle babasının mesleğini devam ettirir. Yani bir berberin oğlu berber, fırıncının oğlu fırıncı olur. Esnaf olmadan önce tamamlanması gereken bir eğitim vardır. Bu eğitim yukarıda anlatıldığı gibi sırası ile çıraklık, kalfalık ve ustalıktır. Çıraklar daha genç yaş grubudur ve daha basit işler yapar ve az miktarda para kazanırlar. Bu süreç işlerin ve ahlakın nasıl işlediğini gözlemleme fırsatı verir.

Kalfalığa yükselen çırak artık daha fazla iş yapar ve daha fazla para kazanır. Çırakken yaptığı gözlemleri pratiğe getirir. Sonrasında ise şed bağlama töreni ile ustalığa geçer. Kendi ustasından öğrendiği ahlaki ve mesleki dersleri kullanarak kendi dükkanını yönetir. İsterse bir çırak yetiştirip öğrendiği bilgileri aktarabilir. Bu süreç gerçekleşirken mesleki ve ahlaki standartların altında kalan esnaf ve zanaatkarların cezalandırılması da görülür. Dama atılan pabuç gibi bu cezalar esnaf ve zanaatkarların doğru yolda kalmasını ve kaliteli ürün üretmesini sağlar.

Lonca Teşkilatı Özellikleri

Lonca teşkilatının özellikleri nelerdir? Lonca Teşkilatı’nın bazı özellikleri vardır. Bu özellikler oldukça fazladır. Örneğin loncaya üye olan esnaf ya da zaanatkarların ürünlerinin kalitesini kontrol eder. Bu aynı zamanda görevleri arasında yer alır. Bunun sonucunda oluşan özelliği üretimi ve ticareti düzenli bir hale getirmesidir. Aynı zamanda esnaf ve zanaatkarların aynı çatı altında çalışmasını sağlayarak bir özellik kazanmıştır. Esnaf ya da zanaatkarların arasının bozulmasını önler, iyi geçinmelerine yardımcı olur. Bu nedenle sağlıklı rekabet ortamı sağlar ve bu durum daha kaliteli ürünlerin ortaya çıkmasıyla sonuçlanır. Aynı zamanda halk ile merkezi idare arasında bulunur, bu iki grubun iletişimini kolaylaştırarak büyük bir rahatlık sağlar. Diğer özellikleri ise esnaf şeyhinin ya da esnaf kethüdasının seçilmesi ve seçildiği loncayı temsil etmesi ile bazı hukuk düzenlemelerinde kadı’nın rol almasıdır.

Lonca Teşkilatı Faydaları

Lonca teşkilatının faydaları nelerdir? Lonca Teşkilatı esnaflar, zanaatkarlar, idare merkezi ve alıcılar için son derece faydalıdır. Öncelikle sistematik ve düzenli kontroller sayesinde adil olmayan rekabet önlenir. Çünkü fiyatlarda değişiklik yapma hakları vardır. Bunun yanında Lonca Teşkilatı, merkezi idare ile halkın arasında bulunur. Bu iki grup için bir iletişim köprüsü olmuştur. Aynı zamanda alıcı haklarını savunmuş, üretilen ürünlerin kalitesini kontrol altında tutmuştur. Kalitesiz ürün üreten esnaf ya da zanaatkarlar için küçük ama etkili cezalandırmalar uygulamıştır.

Çatıya atılan pabuç buna bir örnektir. Ürün kalitesi kötü olduğu zaman dama bir pabuç atılır. Bu diğer esnaflar ve halk arasında o esnaf ya da zanaatkarın adil fiyatlar koymadığı, kalitesiz ürün ürettiği ya da dolandırıcılığa yöneldiğini gösteren bir işarettir. Alıcılar damında pabuç olan bir esnaf ya da zanaatkardan ürün almazken diğer esnaf ve zanaatkarlar bu esnaf ya da zanaatkarla iş yapmaz. Böylece adil olmayan esnaflar ya da zanaatkarlar marketten silinir. Bir başka faydası ise esnaf ve zanaatkarların ilişkisini iyileştirmesi ve sıkılaştırmasıdır. Esnaf ve zanaatkarlar aynı çatı altında ortaklaşarak çalışır v birbirlerinden destek alır. Arası kötü olanların ilişkisi düzeltilir. Son olarak üyeler için sosyal güvenlik sağlamıştır. Orta sandık adı verilen sandıkta yüksek miktarda para biriktirmiş, zor zamanlar geçiren esnaf ya da zanaatkar üyelere destek olmuştur.

Lonca Teşkilatı Ne Zaman Kapatıldı?

Osmanlı Devleti’nde Lonca teşkilatı ne zaman, nerede, niçin, kim tarafından kaldırılmıştır? Lonca Teşkilatı 1913 yılında yeni bir yasa ile tamamen silindi. Gedik sistemini kaldıran yasa Lonca Teşkilatını da ortadan kaldırmıştır. Gedik sistemi, yukarıda bahsi geçen çıraklıktan yükselme sistemidir. Bu yasanın adı Teşvik-i. Sanayi Kanun-ı Muvakkatı’dır. Bu yasa sanayileşme ile ilgili yasalar içerir. Sanayi bakanlıkları bu yasayı tasarlamıştır. Dünyadaki hızlı ve çok miktarda üretime uyum sağlayamadığı için küçük esnaf ve zanaatkarlar çoğunlukla ortadan kalkmıştır. Günümüzde de büyük markalar ile daha sık karşılaşırız.

Not: Bu konuyla ilgili olarak  başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.