Soyadı Kanunu Neden ve Ne Zaman Çıkarıldı?

İnci MermutluoğluSon güncelleme: 29 Kasım 2019

3 dakika okuma süresi

Soyadı Kanunu Ne Zaman Çıkarıldı? — Soyadı Kanunu Neden Çıkarıldı?

Osmanlı Dönemi’nde hiçbir ailenin kendisine ait bir soyadı yoktu. Günümüzde soyad olarak kullandığımız kelimeler yerine Bey, Kadın, Ağa, Efendi, Paşa gibi lakaplar, rütbeler, aile veya doğdukları şehrin ismi ile insanlara sesleniliyordu. Bu sıfatlar genellikle bir insanın rütbesini, kökünü, ırkını veya sosyal statüsünü temsil etmekteydi. Birden fazla insanın aynı isme sahip olması gerek günlük hayatta, gerek devlet işlerinde fazlasıyla sıkıntı ve karmaşıklık çıkarıyordu. Bu nedenle bir soyadı kanunu çıkarılmasına ihtiyaç vardı.

Bu Yazının İçindeki Başlıklar:

Soyadı Kanunu Nedir?

Osmanlı Devleti’nde soyad kullanma zorunluluğu yoktu. Farklı dine sahip insanların soyadları bulunmaktaydı. Ancak halkın çoğunluğu ve Müslüman kesim soyadları yerine isimlerinden sonra babalarının ismi, yaşadıkları yerin ismini veya sahip olduğu makamın ismini kullanmaktaydı. 21 Haziran 1934’te getirilen kanunla beraber herkesin bir soyadı olması zorunluluğu getirildi. Bu soyadların Türkçe olma ve gülünç, ayrımcılık veya hakaret içeren lakaplar olmama zorunluluğu vardı. Ayrıca 1934’ün ilerleyen aylarında Ağa, Hoca, Paşa, Molla gibi insanların eskiden ait olduğu zümrelere ait rütbelerin kullanılmasını yasaklayan başka bir yasa daha çıkarıldı ve eski Osmanlı hükümdarlarının verdiği tüm nişanlar ve rütbelerin yetkisi kaldırılmıştır.

Soyadı Kanunu Amacı

Soyadı Kanunu ilk çıkarıldığında asıl amacı toplumdaki ayrımcılığı azaltmaktı. Soyadı yerine kullanılan yaş, rütbe, memleket ve cinsiyet belirten lakaplar Osmanlı yönetimindeki toplumda sosyal ve aile içerisinde ayrımcılığa yol açıyordu. Soyadı Kanunu çıkarılarak herkesin eşitliğine odaklanılmış, insanlara sadece isimlerini duyunca yapılan önyargı azalmıştır. Ayrıca devlet işlerinde, okul veya devlet dairelerine kayıtta, askerde veya başka dolu dolu alanda aynı isimli insanların bulunmasıyla oluşan karışıklığın önüne geçilmiştir.

Soyadı Kanunu Neden Çıkarıldı?

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Soyadı Kanunu çıkmadan önce insanların soyad olarak kullanabileceği ve onları ayırt etmeye yardımcı olacak ikinci bir isimleri yoktu. Günümüzde kullandığımız soyadları yerine baba adı, doğdukları şehir, kökenleri, sosyal statüleri veya dini rütbelerine göre lakaplarla sesleniliyorlardı. Bu durum yalnızca devlet işlerinde değil insanların günlük hayatlarında da onları fazlasıyla etkiliyor, karışıklığa sebep oluyor ve bu karışıklıklar sonucu insanlar kötü sonuçlarla uğraşmak zorunda kalıyorlardı. Bu sıkıntıları gidermek ve ailelerin ayrımını kolaylaştırmak için Soyadı Kanunu çıkarıldı.

Soyadı Kanunu Ne Zaman Çıkarıldı?

Soyadı Kanunu, Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına toplumsal açıdan yaptığı yeniliklerden yalnızca bir tanesidir. 2525 sayılı bu kanun, 21 Haziran 1934’te çıkarılarak her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşını bir soyadına sahip olmasını zorunlu kılmıştır. Ülkemizdeki Soyadı Kanunu İsviçre’nin kanunundan esinlenilmiştir. Bu kanun 2 Temmuz 1934’te Resmi Gazete’de yayınlanarak halka duyurulmuştur. Birkaç ay sonra, 2 Ocak 1935’te de yürürlüğe girmiştir. İlerleyen yıllarda, yalnızca 2003 yılında kadınlara da soyadı seçme hakkı verilince değiştirilmiştir. Türk Medeni Kanun‘da yapılan bu değişiklikten önce yalnızca evin yetkilisi sayılan erkekler aile soyadını seçme yetkisine sahipti.

Soyadı Kanunu Maddeleri

Madde 1: Her Türk kendi öz adından başka soyadını taşımaya mecburdur.
Madde 2: Söyleyişte, yazışta ve imzada öz ad önde, soyadı sonda kullanılır.
Madde 3: Rütbeye uygun olmayan durumlarda bununla beraber, memuriyet, yabancı ırk aşiret durumlarında soyadı kabul edilmeyebilir. Ayrıca, millet isimleri ile umumi edeplere uygun olmayan ve iğrenç ve gülünç olan soyadı hiç bir şekilde kullanılamaz, kabul edilmez.

Soyadı Kanunu Metni: Soyadı Kanunu’nun tüm maddelerini incelemek için tıklayınız: Soyadı Kanunu Tam Metin

Çıkarılan bu yasaya göre Osmanlı Devleti döneminde kullanılmış, hoca, ağa, efendi, beyefendi, paşa gibi ırk, din ve rütbe içeren lakaplar yasaklandı. 24 Kasım 1934’te Gazi Mustafa Kemal, Atatürk soyadını aldı ve 17 Aralık 1934’te ise bu soyadın başka bir kişi tarafından alınmasını yasaklayacak yasa çıkarıldı.

Soyadı Kanunu Önemi

Soyadı Kanunu sayesinde halk arasında isim benzerliği sebebiyle oluşan sıkıntılar ve karmaşıklıklar sona erdi. Din, ırk içeren veya gülünç ve ahlaka aykırı lakaplar ortadan kalktı. Ayrıca insanlar bu şekilde ayırt edilmeyi bırakınca toplum içerisindeki ayrımcılık da azaldı. Bu şekilde daha huzurlu bir ortama erişildi. İsim karışıklığı sebebiyle mal, tapu, miras ve kayıtlarda çıkan karmaşalar sonlandı. Sonuç olarak Soyadı Kanunu halk arasındaki dengenin ve barışın korunmasında önemli bir etken olmuştur.

Mustafa Kemal Atatürk Soyadını Nasıl Aldı?

Soyadı Kanunu çıktıktan sonra bir süre boyunca Mustafa Kemal’e uygun bir soyadı bulunamadı. Bu amaçla birçok tarih ve dil uzmanı birleşti. 26 Eylül 1934 tarihinde Türk Dili Tektik Cemiyeti Başkanı Safvet Arıkan yapacağı 2. Dil Bayramı açılış konuşmasında Mustafa Kemal’den bahsederken “Ulu Önderimiz Ata Türk Mustafa Kemal” demesinden sonra Mustafa Kemal bu hitabı beğenmiş ama fazla iddialı bulmuştu. Üzerinde değiştirmeler ve oynamalar yapıldıktan sonra Atatürk halinin en güzeli olduğuna karar vererek, bunu soyadı olarak aldı. Bu fikir ortaya atılmadan önce Atatürk için 13 farklı soyad önerilmişti.