Islahat Fermanı Nedir? Islahat Fermanı Maddeleri (Tam Metin)

Anadolu topraklarında altı asır boyunca barınmış olan Osmanlı İmparatorluğu, varlığının ilk üç yüz yılında isminin zikredilmesi ile bile korku saçmış bir devlet olmuştur. Ne var ki, varlığının son üç yüz yılı için aynı sözleri söylemek pek kolay değil. Güç sarhoşu Osmanlı, ayıldığında sahip olduğu gücü tehdit eden diğer devletlerin ve gelişmelerin farkına oldukça geç varmıştır. Osmanlı’nın diğer ülkeleri yakalamak için modernleşme çabası içinde olduğu bu dönemi şekillendirmiş, devletin akıbetini belirlemiş, yapı taşı niteliğinde iki ferman bulunmaktadır: Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı. Birbirini tamamlayan bu iki fermanla, Osmanlı’nın içinde bulunduğu karanlık dönemde bir kibrit yakmak istenildiyse de bahsedilen fermanların devleti ışıktan daha da uzaklaştırdığı anlaşılmamıştır.

Bu yazımızda ise Islahat Fermanı’nın içerdiklerinden, ortaya çıkış sebeplerinden ve neden oldukları durumlardan bahsedilerek Osmanlı’nın hangi noktaları kaçırdığı üzerinde durulacaktır.

Islahat Fermanı Nedir?

Tanzimat Fermanı gibi Islahat Fermanı da I. Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir. “Islahat” kelimesi düzenleme veya iyileştirme anlamına gelmektedir. Islahat Fermanı, 28 Şubat 1856’da İstanbul’un Cağaloğlu semtindeki zamanında elçilerin kabul edildiği yer olan Bab-ı Ali’de yerli ve yabancı devlet ve din adamlarına ilan edilmiştir.

Islahat Fermanı Maddeleri (Tam Metin)

Islahat Fermanı’nın içerdiği hükümlerin bazıları şu şekildedir:

• Islahat fermanı, Tanzimat fermanının tanıdığı hakları desteklemektedir.
• Gayrimüslimlerin ihtiyaçları, patrikhanelerde cemaatlerce oluşturulacak meclisler tarafından
• Bab-ı Ali’ye iletilecektir. Meclislerde temsil edilmeleri sağlanacaktır.
• Patriklerin seçilme şekli kararlaştırılacaktır.
• Gayrimüslim din adamlarına devlet tarafından maaş bağlanacaktır.
• Gayrimüslimlerin mimari yapılarını tamir etmelerine ve yenilerini yapmalarına izin verilecektir.
• Herkese ibadet ve inanç özgürlüğü tanınacaktır.
• Din, dil ve cinsiyette ayrımcılık ve aşağılama kabul edilemez.
• Devlet memurluğuna, devlet okullarına ve askere kabulde din farkı olmayacaktır. Askere gitmek istemeyenler ücret bedeli neyse ödeyeceklerdir.
• Farklı dinlere mensup iki kişi arasındaki dava karma mahkemeler tarafından görülecektir. Eğer iki taraf da gayrimüslim ise kendi istekleri doğrultusunda kendi patrikhaneleri tarafından mahkemeleri görülecektir. Mahkemede dini fark etmeksizin herkes eşitçe şahitlik edebilecektir.
• İşkence ve eziyet kabul edilemez. Yapanlar cezalandırılacaktır.
• Vergi alımında din farkı gözetilmeyecektir.
• Gayrimüslimler de Osmanlı topraklarından mülk edinebileceklerdir.

Islahat Fermanı’nın tüm maddelerini aşağıdaki bağlantılara tıklayarak inceleyebilirsiniz.

Islahat Fermanı Orijinal Tam Metin

Islahat Fermanı Sadeleştirilmiş Tam Metin

Islahat Fermanı Nedenleri

Kırım Savaşı’nda batı devletleri Osmanlı’yı Rusya’ya karşı desteklemiştir. Osmanlı’nın savaşı kazanmasını sağladıktan sonra bu yardımları karşılığında batı devletleri, Osmanlı’nın kabul etmesini zorunlu tuttukları bazı şartlar koştular. Bu şartlar, Sadrazam Mehmed Emin Ali Paşa ile İngiltere ve Fransa’nın İstanbul’daki elçilerince belirlenmiş olup Islahat Fermanı’nın temelini oluştururlar. Bu şartlar doğrultusunda Osmanlı’dan yapması beklenen, gayrimüslimlere toplumsal hayatta daha fazla hak tanıması ve onları devlet nezdinde Müslümanlarla aynı tutmasıdır. Bir başka sebep ise Fransız İhtilali ile milliyetçi duyguları kabarmış azınlıkların devlete bağlılıklarını arttırıp ülkenin parçalanmasını önlemektir. Ferman, batı devletlerinin Osmanlı’nın iç işlerine karışmayı bırakması umuduyla hazırlanmış olsa da sonuç tam tersi olmuştur.

Islahat Fermanı Sonuçları

Islahat Fermanı, Osmanlı’nın çöküşünü durdurmak amaçlı yayınlanmış olsa da ülkenin bulunduğu durum derinlemesine tahlil edilmeden verilen kararlar içerdiği için çöküşü hızlandırmıştır. Çoğunluğu Müslüman olan toplumda gayrimüslimlere verilen bu geniş hakların büyük tepki uyandırması fermanın en önemli sonuçlarından biridir. Toplumsal hayattaki duruşları güçlenmiş olan gayrimüslimler, açtıkları okullarda ırkçı nesiller yetiştirmiş, işyerleri ise yerli halkın işyerlerine rakip olmuştur. Hukuki süreçlerde Islahat Fermanı ile Osmanlı’nın şeriat ve geleneksel hukuk kuralları arasında ikilikler ortaya çıkmıştır. Osmanlıcılık anlayışı ile hazırlanan ferman, Osmanlı Devleti’nin çok kültürlü toplumunu birleştirmektense daha çok parçalanmasına ve çatışmasına sebep olmuştur.

Islahat Fermanı Önemi

Tanzimat Fermanı ile batı devletleri ve Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıkların memnuniyeti sağlanmaya çalışılmıştır. Bahsedilen toplulukların sunulan bu yeni hakları yetersiz bulmasıyla Osmanlı, çaresizce tek odağı gayrimüslimlerin daha iyi şartlara sahip olması olan ve daha geniş kapsamlı Islahat Fermanı’nı ilan etmiştir. İki ferman da beklentilerin zıttı sonuçlar vermiş ve Osmanlı’nın yıkılışını durdurmak yerine hızlandırmıştır. Buna sebep olan başlıca iki durum mevcuttur: İlki Osmanlıcılığın, uzun süre milliyetçilik ve ayrımcılık sonrasında topluma empoze edilmeye çalışılmasının doğal olarak ters tepmesi; ikincisi ise Osmanlı’nın, batı devletlerinin isteklerini yerine getirmesinin onların etkisinden kurtulmasına yarayacağını sanıp bu devletlerin kendisinin üzerindeki etkisini bu gibi fermanlarla daha da arttırdığını fark etmemesidir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Tanzimat Fermanı Nedir? Tanzimat Fermanı Maddeleri (Tam Metin) başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.