“Ekmek Bulamıyorlarsa Pasta Yesinler” Sözü Gerçek Midir?

Bir iddiaya göre Fransa Kraliçesi Marie Antoinette 18. yüzyılda kıtlıkla mücadele eden fakir Fransızlar için ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler demiştir.

Bir kanıta dayandırılamamakla birlikte, Jean-Jacques Rousseau’nun “İtiraflar” adlı eserinde, yazarın ünlü bir prensesin bu sözü söylediğine dair alıntısı mevcuttur. Bu prenses Marie Antoinette olarak yorumlanmıştır. Lakin prensesin ismi geçmemektedir. Dolayısıyla bu bir kanıt olarak nitelendirilmemektedir.

Meşhur ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözünü XVI. Louis’in eşi olan Fransa Kraliçesi Marie Antoinette hiçbir zaman söylememiştir ve bu şekilde bir ifadede bulunmamıştır. Soylu sınıf ile fakir kesim arasındaki uçurumu gösteren ve aristokratların halkın durumundan bihaber olduğu mesajını veren bu meşhur sözün Fransa kraliçesine ait olduğu gerçeği eski bir söylentidir. Marie Antoinette’e karşı açıkça yapılmış, yalan ve talihsiz bir propagandadır ve amaçlandığı gibi de kraliçenin namını lekelemeyi başarmıştır.

Marie Antoinette Kimdir?

Josephe Jeanne Marie Antoinette von Habsburg-Lorraine veya Maria Antonia Josepha Johanna, 2 Kasım 1755 ile 16 Ekim 1793 yılları arasında yaşamış olan Fransa kraliçesi ve Avusturya arşidüşesidir (Arşidükün -kral ve grandük arasındaki bir rütbe- karısı veya kızı. Avusturya hanedanında prenses). Kutsal Roma İmparatoru I. Franz ve eşi Avusturya İmparatoriçesi Maria Theresa’nın kızıdır. 14 yaşındayken Fransa veliahtı XVI. Louis ile evlenmiştir. 1774’te XVI. Louis’in Fransa kralı olmasıyla beraber kendisi de Fransa kraliçesi olmuştur.

Fransız Devrimi Öncesinde Fransa

Fransız Devrimi öncesi, ülke siyasi, sosyal ve ekonomik sıkıntılar içerisindedir. Savaşlar sebebiyle ticari sıkıntılar oluşmuştur, gelişmeler yavaşlamıştır. Fransız milleti eşitsizlik üzerine kurulmuş bir sosyal yapıya sahiptir. Halk soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere birbiri ile eşit haklara sahip olmayan dört gruba ayrılmıştır. Ülke içerisindeki sıkıntılardan dolayı mahsüllerden beklenen verim alamayan köylü kıtlıkla mücadele etmiştir.

Kıtlığın dorukta olduğu sırada kıtlıkla savaşan Paris halkı yiyecek ekmekleri olmaması üzerine ayaklanmıştır. Bu esnada, XVI. Louis’in Reims’de taç giyme töreni gerçekleşmektedir. Seslerini duyurmak için gelen halkın ne istediklerini soran kraliçe, yanındakilerden “ekmek istiyorlar” cevabını almıştır. İddiaya göre, Kraliçe Maria Antoinette ayaklanan halka umursamaz ve ahmakça bir tavırla ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler (qu’ils mangent de la brioche) demiştir. Bu ahmakça sözün ardından kraliçe, halkından haberi olmayan ve tabiri caizse aptal bir soylu kadın olarak tarihe geçmiştir.

Ekmek Bulamıyorlarsa Pasta Yesinler! Sözünün Anlamı

İlk olarak ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözünün çevirisindeki yanlışa değinilirse, “brioche” (yumurta ve tereyağ içeren, çöreğe benzer bir Fransız ekmeği) bir Fransız ekmeğidir, pasta değildir. Kıyasla daha zengin bir kesim tarafından tercih edilen bir ekmek olsa da, normal somun ekmekten çok da fazla bir farkı yoktur. Şayet Marie Antoinette ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözünü söylediyse bile, bu sözden kraliçenin “ekmek istiyorlarsa ekmeğin daha kalitelisini, daha iyi cinsini vermelerini” istediği gibi iyi niyetli bir anlam çıkarılabilinmektedir. Kaldı ki, kraliçenin ağzından böyle bir söz çıktığına dair bir kanıt yoktur. Ekmek kıtlığından haberi olduğunda ise “Kendi bahtsızlıklarına rağmen bizlere böylesine iyi davranan bu insanları gördükçe, onların mutluluğu için kesinlikle daha sıkı çalışmamız gerektiğini düşünüyorum. Bu gerçeği kral da görmektedir. Kendi adıma konuşmam gerekirse, taç giydiğim günü -yüz yıl bile yaşasam da- hayat boyu unutmayacağım.” demiştir. Buna ek olarak, kral ve kraliçe halk tarafından sevinçle karşılanmıştır.

Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözü Marie Antoinette’e ait gibi gösterilmiştir. Sebebi net bilinmiyor olsa da sözün onu kötülemek amacıyla ona mal edildiği düşünülmektedir. Camille Desmoulins (Fransız Devrimi’nin sembolik başlangıcı sayılan Bastille hapishanesi baskınının müsebbibi kabul edilen gazeteci ve politikacı) tarafından, kraliçenin söylediğine dair iftira atıldığı da söylenmektedir.

Ekmek Bulamıyorlarsa Pasta Yesinler! Sözü Gerçek Midir?

Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözünün nereden geldiği ile ilgili, birkaç farklı hikaye vardır. Bunlardan ilki, bu sözün bir lokanta sahibi olduğu iddiasıdır. Çalışanlardan birinin patrona lokantada ekmek kalmadığını söylemesi üzerine lokanta sahibinin verdiği cevaptır. Tesadüftür ki, lokanta sahibi olan çiftin adı Marie ve Antoine’dir. Marie-Antoine Et Lokantası’nda geçen bu diyaloğun, isim benzerliğinden dolayı Kraliçe Marie Antoinette’e ithaf edildiği düşünülmektedir.

Sözün değinildiği diğer bir yer ise, Victoria Holt’un “The Queen’s Confessions” (Türkçe adı ile “Ben, Marie Antoinette”) adlı kitabıdır. Romana göre bu söz kraliçenin görümcesine aittir. Ancak bu söze en çok popülerlik kazandıran ve Marie Antoinette’e ait olduğu yönünde yorumlanmasını sağlayan kaynak, Jean-Jacques Rousseau’nun “Confessions” (İtiraflar) adlı eseridir. 1766 yılında yayımlanan İtiraflar adlı kitabında yazar ünlü bir prensesin bu sözleri sarf ettiğine yer vermiştir. Bu ifadeyi kullanan prensesin adı belirtilmemişse de, bu ifade Marie Antoinette’e atfedilmiştir. Zira kraliçenin böyle bir ifadeyi kullanması imkansız çünkü bahsi geçen ifadeye kraliçe Fransa’ya gelmeden 2-3 sene önce yer verilmiştir ve kraliçe bu süreçte 11 yaşında bir çocuktur. Dolayısıyla, Rousseau’nun kitabında geçen prensesin XIV. Louis’in eşi Marie Therese olabileceği düşünülmektedir.

Şüphesiz ki, ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözü Kraliçe Marie Antoinette’in itibarını sarsmıştır. Kendisini kaba, düşüncesiz ve halk düşmanı gibi gösteren bu acımasız söz, o günden günümüze kadar gelmiştir. Diğer bir değişle, bu söz onun üstüne kalmıştır. Kraliyet ailesinden biri olarak, böyle bir sözün üzerine yapışması kuşkusuz fazlasıyla tehlikelidir. Lakin Fransız Devrimi sırasında giyotinle öldürülen kraliçenin idam edilme sebebinin bu söz olduğuna dair olan söylenti yalandır. Fransa kral ve kraliçesi, vatan hainliği gerekçesi ile suçlanmıştır ve ikisi de idam edilmiştir.